De wereld van eenzaamheid

Niets nieuws onder de zon

Door de hele wereldgeschiedenis heen heeft eenzaamheid consequent een belangrijke plaats ingenomen in de literatuur. Het is mogelijk dat het begrip van eenzaamheid in de loop van de tijd is geëvolueerd, omdat de taal voortdurend verandert. Mensen, voorheen alleen of alleen genoemd, hebben altijd geprobeerd de ervaring van verlatenheid, het missen van een geliefde of het verlangen naar hun kinderen te verwoorden. Dit bewustzijn beperkt zich niet tot de literatuur.

Een simpele zoektocht naar populaire liedjes met eenzaamheid of eenzaamheid in de titel levert een overweldigend aantal resultaten op – momenteel volgens Google ongeveer 29.600.000 resultaten. (2025). Ondanks beweringen dat eenzaamheid een taboe-onderwerp is, doet de prevalentie ervan in muziek en literatuur anders vermoeden.

In wezen is eenzaamheid zo oud als de mensheid zelf. Bijna iedereen heeft op een bepaald moment in zijn leven gevoelens van isolatie ervaren. Deze wijdverbreide bekendheid kan ertoe leiden dat mensen geloven dat ze eenzaamheid volledig begrijpen en weten hoe ze ermee om moeten gaan. Velen zijn echter misschien niet ontvankelijk voor het idee dat het overwinnen van eenzaamheid een grotere uitdaging kan zijn dan verwacht, of erger nog, ze zouden zich kunnen neerleggen bij de aanvaarding ervan als een onvermijdelijk onderdeel van het leven.

Groeiend bewustzijn

Eenzaamheid is een probleem dat de afgelopen jaren wereldwijd als een groot probleem wordt erkend. Nog maar enkele jaren gelden ging men (en daaronder verstaan we ook onderzoekers!) ervan uit dat het mensen in verschillende situaties omvatte. Denk aan alleenwonenden, ouderen en mensen in nood, mensen die afhankelijk zijn van zorg en mensen in verpleeg- en verzorgingshuizen. Het probleem strekt zich echter veel verder er uit dan deze specifieke gevallen en betreft een veel grotere groep mensen. Tijdens de opleiding zullen we hier op verschillende zijen op terugkomen. Het kan namelijk overweldigend zijn om alle informatie in één keer te ontvangen.

Laten we om te beginnen eens kijken naar de vraag: wat is eenzaamheid?

Wanneer mensen worden gevraagd naar hun ervaringen met eenzaamheid, uiten ze een scala aan gevoelens, van uitsluiting en verdriet tot niet gehoord of gezien worden. De meest voorkomende beschrijving is echter die van leegte. Mensen weten dit gevoel niet alleen te beschrijven met woorden, het blijkt dat mensen die emotie ook heel goed kunnen lokaliseren in hun lichaam, kijk maar:

Zie voor verdieping dit artikel.

Voor nauwkeurige definities is het van essentieel belang dat we ons wenden tot wetenschappelijk onderzoek. Alleen als iets duidelijk gedefinieerd is, kan het effectief bestudeerd worden. Daarom moeten wetenschappers een fenomeen ondubbelzinnig definiëren om doelloos denken en onderzoek te voorkomen. Begrip komt immers voort uit meting; zonder te weten wat te meten, is er geen basis voor verder werk. Maar voordat iets wordt gedefinieerd, moet het vanuit alle invalshoeken grondig worden onderzocht – een taak die veel wetenschappers de afgelopen eeuw op zich hebben genomen.

Sociologie

Sociologen zijn altijd gefocust geweest op het begrijpen van de essentie van de samenleving, aangezien dit hun voornaamste onderzoeksgebied is. Aangezien de samenleving uit mensen bestaat, is er veel nadruk gelegd op het analyseren van menselijke interacties. Bijgevolg zien sociologen eenzaamheid vaak niet alleen als een individueel probleem, maar als een weerspiegeling van de bredere maatschappelijke dynamiek. Dit perspectief resulteert in beweringen zoals dat onze samenleving te individualistisch is of dat deze samenleving isolement in de hand werkt. Ze proberen vaak eenzaamheid aan te pakken door maatschappelijke structuren aan te passen, hetzij door veranderingen in het milieu of door de implementatie van systemen die sociale verbindingen bevorderen.

Psychologie

Psychologen toonden lange tijd weinig belangstelling voor het onderwerp eenzaamheid. Vaak is het tot de dag van vandaag geen onderdeel van het curriculum. Dit gebrek aan aandacht kan worden toegeschreven aan de heersende overtuiging dat eenzaamheid vooral ouderen en mensen met een beperking treft, maar ook doordat sociologen, en meer in het bijzonder, gerontologen, zich het veld hadden toegeëigend. Omdat bovendien de ‘çommon sense‘ traditioneel zegt dat eenzaamheid een probleem van ouderen en gehandicapten is, heeft de psychologie aanvankelijk geen prioriteit gegeven aan dit onderwerp. Zelfs vandaag de dag zijn er nog steeds universiteiten die psychologen produceren die geen onderwijs krijgen over eenzaamheid en die niet over de vaardigheden beschikken om individuen te helpen deze te overwinnen. Maar ja, pas in 2023 heeft de WHO (de Wereld Gezondheids- Organisatie) eenzaamheid én isolement (bij de WHO wordt het nog op een grote hoop gegooid) tot Global Public Health Concern benoemd.

Belangrijke stof:

Voor een overzicht van de geschiedenis van (de aanpak van) eenzaamheid in Nederland: zie hier.

Anno 2023 is er over de hele wereld een groeiend bewustzijn van het probleem eenzaamheid. Dat heeft zich nog nergens vertaald is een besluit om mensen, en dan met name kinderen, relatievaardigheden te leren. Nog veel te vaak wordt gedacht in simplistische oplossingen, vooral gepromoot door mensen die zich niet hebben verdiept in de materie. Gelukkig komt er steeds meer bewustzijn en vraag naar kennis.