3. Creatief Leven – de onderbouwing

Doelen en resultaten

Na deze les weet je hoe Creatief Leven is opgebouwd en waarom dat zo is. Je bent daarmee in staat om als cursusbegeleider de juiste elementen op het goede moment aandacht te geven. Ook kun je in gesprekken met andere professionals goed toelichten waarom Creatief Leven werkt bij eenzaamheid. Dat het niet zozeer een kwestie is van welke elementen werkzame zijn, maar van een methodiek die volkomen gebalanceerd is, waarbij elk onderdeel onmisbaar is en haar eigen doel of functie heeft.

Het is het geheel dat werkt.

Let op! Nieuwe inhoud sinds 2023

Onderbouwing van de methodiek Creatief leven

Zoals je misschien weet is in 2022 Creatief Leven als interventie goedgekeurd door de nationale erkenningscommissie Maatschappelijke ondersteuning, Participatie en Veiligheid. Deze commissie beoordeelt of interventies kunnen worden opgenomen in de databank Effectieve sociale interventies. Om deze interventie als goed onderbouwd in te mogen dienen is een beroep gedaan op de Rijksuniversiteit Leiden, waar Aglaia Zedlitz gezorgd heeft voor de wetenschappelijk verantwoorde onderbouwing. Een huzarenstukje, waarbij zij ervoor gezorgd heeft dat de onderbouwing tegemoet kwam aan de wensen van deze tijd. Dat wil zeggen dat verwijzingen naar oudere, wellicht minder bekende literatuur is weggelaten en meer recent geaccepteerde theorie is benadrukt. De hele onderbouwing vind je hier. Je snapt dat dit examenstof is!

Omdat de patroontheorie geen ‘officieel’ wetenschappelijke theorie is, zie je die niet terug in de officiële onderbouwing. Voor zoiets zou nooit steun te vinden zijn bij een wetenschappelijke commissie. Maar voor ons is die wel belangrijk, want deze theorie maakt het nou net mogelijk om eenzaamheid zo goed te verklaren en voorspellen. Daarom blijft deze stof ook nog steeds in ons repertoire aanwezig.

Je moet dus én de officiële erkende onderbouwing kennen, maar ook deze, onderstaande.

Uitgangspunten

Eenzaamheid is een gevoel waar mensen van tijd tot tijd mee te maken hebben. Het is een normaal onderdeel van het leven. Het zet ons aan ons te verbinden met anderen. Leren omgaan met eenzaamheid en de juiste verbindingen aangaan met mensen is wezenlijk onderdeel van ons levenslange leerproces. Eenzaamheid is een groot probleem als mensen er niet in slagen verbindingen te maken die een gezond patroon van verbondenheid met anderen veroorzaken. Dan kan eenzaamheid een blijvend onderdeel van het dagelijks leven worden: het is chronisch.

Chronische eenzaamheid heeft ernstige gezondheidseffecten, die zowel het individu als de samenleving raken. De belasting voor de gezondheid, en daarmee ook voor de gezondheidszorg, is te vergelijken met de effecten van roken en drinken samen. Deze aanslag op de gezondheid is reden om eenzaamheid te bestrijden. Chronische eenzaamheid leidt echter met name ook tot hersenveranderingen, die op hun beurt het normaal sociaal functioneren belemmeren. Deze vicieuze cirkel kan iemand zelf nauwelijks doorbreken: wie zich eenzaam voelt, trekt zich steeds verder terug. Enkele gevolgen van eenzaamheid:

• verminderd inschattingsvermogen van (de intenties van) andere mensen: sociale onhandigheid
• minder plezier in het hebben van contact met anderen door hormonale veranderingen
• verminderd cognitief functioneren, men kan minder goed beslissingen nemen door stress
• lage zelfwaardering
• gering zelfvertrouwen

De hersenveranderingen die chronische eenzaamheid met zich meebrengt, maken dat iemand zonder hulp vrijwel niet uit de eenzaamheid komt. Deze hersenveranderingen moeten worden geadresseerd, voordat de feitelijke aanpak van eenzaamheid, die bestaat uit het vormen van voldoende en kwalitatief juiste verbindingen met anderen, kan worden gestart.

Doel van een programma tegen eenzaamheid is

De deelnemer die een leven heeft waarin eenzaamheid een te grote en verstorende rol speelt, helpen een leven te realiseren waarin eenzaamheid een normale rol speelt. ‘Normaal’ wil in dit verband zeggen: eenzaamheid is een alarmsignaal van het lichaam, dat aangeeft dat onze verbindingen met anderen te wensen over laten. Dat kan ieder van ons van tijd tot tijd overkomen. Het is dus normaal dat iemand zich af en toe eenzaam voelt. Voorbijgaande, tijdelijke eenzaamheid is normaal. Als mensen de competenties en omstandigheden hebben om het op te lossen is er geen reden om in te grijpen. Het is een periode waarin iemand de eigen kracht kan ontdekken.

Het gaat er dus om de deelnemer te helpen die kennis en vaardigheden te ontwikkelingen waarmee zij of hij leert eenzaamheid zodanig te hanteren dat het van voorbijgaande aard is.

Patroontheorie

Alle menselijk functioneren is te begrijpen in patronen. Vaste patronen zorgen voor onze ervaring van veiligheid en geborgenheid. Het doorbreken van vaste patronen veroorzaakt een verstoring van onze veiligheid, van onze verwachtingen, van ons vertrouwen. Dit geldt voor alle gebieden van ons leven. Relaties vormen ook patronen in ons leven. Zonder patroon geen relatie. Wat hiervoor is gezegd over verstoring van patronen geldt ook voor de ervaringen van verbonden-zijn met anderen.

Verstoring in de verbondenheid met anderen levert een reactie op die we ervaren als eenzaamheid. Deze ervaring is in de hersenen te lokaliseren. Zijn we niet in staat daarop effectief te reageren, of volgt er geen effectieve reactie van de omgeving op die actie, dan is er risico op blijvende eenzaamheid. Eenzaamheid leidt, als de persoon niet in staat blijkt die op de normale manier op te lossen (dat wil zeggen, een nieuw veilig patroon vormen door het aangaan of herstellen van verbindingen die passend zijn) tot allerlei vormen van afleiding en verslaving. De mens wil zich verbinden. Lukt dat niet met andere mensen, dan ontstaat verbinding met materie. Dan is die verbinding die het meest het beloningscentrum activeert, de mogelijke kanshebber een nieuw relatiepatroon te vormen. Voor hen die het niet lukt zich te verbinden met andere mensen en zo eenzaamheid op te lossen zal dit tekort een blijvende stressbron vormen.

Patronen in relaties kunnen verstoord zijn in de loop van het leven, patronen kunnen ook al aan het begin van het leven (problemen bij de geboorte of problemen in de genetische opmaak) of vroeg in het leven (bijvoorbeeld door een vroege traumatische ervaring) verstoord zijn.

Eenzaamheid oplossen bestaat daarom uit het vormen van gezonde, veilige patronen van wederzijdse verbinding met andere mensen. Van eenzaam naar niet-eenzaam betekent dat er een veranderproces moet plaatsvinden. Het hele veranderproces op zich is ook weer een proces van verstoring van patronen, dus een aantasting van het gevoel van veiligheid. Het is dus normaal dat veranderen als onveilig wordt ervaren. Zo veel mogelijk veiligheid bieden door waar dat kan te werken met vaste patronen is daarom noodzakelijk onderdeel van de aanpak van eenzaamheid. Ook bewustwording van hoe patronen een rol spelen in het leven is onderdeel van de aanpak. Het herkennen van patronen in het leven, van patronen van verbinding, van patronen van de eigen behoeften en het realiseren van helpende patronen zijn alle essentieel onderdeel van de programma’s Creatief Leven en LEEF!

Wat doet Creatief Leven en Leef!

Creatief leven biedt een programma dat de noodzakelijke en voldoendevoorwaarden biedt voor het zelf leren aanpakken van langdurige eenzaamheid. Het is een cursus die kennis en vaardigheden biedt aan de gebruiker. Creatief Leven is helder over eenzaamheid en behandelt dat ook als het probleem van de deelnemer aan de cursus. LEEF! is een vrijwel gelijkluidende cursus, waarbij minder de nadruk ligt op eenzaamheid, maar meer op het voorkomen dat eenzaamheid chronisch en problematisch wordt. In feite kunnen beide cursussen ingezet worden als aanpak van eenzaamheid. LEEF! is meer aan te bevelen als preventie, Creatief Leven als aanpak van langdurige eenzaamheid.

Globaal zijn de voorwaarden voor het slagen van deze cursus:

• de inhoud van het programma (zowel het Werkboek als door de cursusleider ingebrachte stof),
• uitvoering in een hecht en veilig groepsverband,
• een strakke, gestructureerde aanpak,
• een deskundige begeleiding

Niet noodzakelijk ondersteunende zaken

* Alles wat helpt het zenuwstelsel te ontspannen, maakt dat informatie (weer) kan worden opgenomen. Dat is een voorwaarde voor het leren van de nodige competenties om eenzaamheid te hanteren. De daarvoor noodzakelijke en voldoende voorwaarden zitten ingebed in de methodiek Creatief Leven. De activiteiten die daar op sturen zijn niet te vinden in het werkboek, maar zijn een onderdeel van het aanbod aan werkvormen die de cursusleider, jij dus, tijdens de bijeenkomsten aanbiedt.

Alles wat de werking van het brein ondersteunt is goed. Datzelfde geldt voor voeding die ondersteunend werkt: alles wat goed is voor het lichaam en dus voor het brein, is aan te bevelen. Ze zijn echter niet perse allemaal noodzakelijke onderdelen. En op zichzelf staand vormen zij geen aanpak van eenzaamheid of chronische stress, omdat ze de stressbron, namelijk gebrek aan verbondenheid, niet aanpakken.

Over het algemeen wordt helpend gezien in het zorgen voor meer flexibiliteit in het breinen ontspaning:

• Samen met anderen zijn – helaas voor mensen met chronische eenzaamheid niet zonder meer een optie
• Creatieve uitdaging
• Bewegen (b.v. Yoga)
• Mindfulness training, ademtraining, hartcoherentie
• Spelletjes spelen
• Muziek maken/naar muziek luisteren
• Tekenen
• Schrijven
• Zintuigen prikkelen

(Zie ook Varvogli, L., & Darviri, C. (2011). Stress management techniques: evidence-based procedures that reduce stress and promote health. Health Science Journal, 5(2), 74–89.)

Leertheorie

Onderstaande (leer) theorieën zijn (deels) meegenomen in de programma’s LEEF! en Creatief Leven. Dat maakt deze methodiek eclectisch. Je hoeft als specialist eenzaamheid de onderstaande theorieën niet uitvoerig te kennen, dit overzicht dient om een indruk te geven van de uiteenlopende opvattingen die bestaan over hoe mensen leren… en wat vooraf is gegaan aan het samenstellen van het programma LEEF! en Creatief Leven.

Bekijk hier de Tabel: Theorieën over implementatie van verandering en relevante factoren in het veranderingsproces.

Bewerkte tabel gebaseerd op Grol et al. (2005)

Aangezien er geen algemene theoretische overeenstemming is over watnu echt werkt in veranderingsprocessen en over hoe het werkt, zit er weinig anders op dan datgene te doen wat aantoonbaar heeft gewerkt. Uit bovenstaande is dan ook meegenomen wat waarschijnlijk zal werken, rekening houdend met het gegeven dat mensen die zich lang eenzaam voelen, niet goed functioneren in de normale sociale context.

Meer dan een werkboek met een stappenplan

De methodiek Creatief Leven en LEEF! bestaat niet alleen uit wat in het werkboek is opgenomen. Met name de begeleiding door de cursusleider als Specialist Eenzaamheid is onderdeel van de methodiek.

De rol van de cursusleider

De cursusleider heeft de volgende rollen:

• Het leiden van een groep mensen met eenzaamheidsproblemen
• Het begeleiden van de deelnemers bij hun individueel coachingproces
• Het diagnosticeren van mogelijke problemen die verdere specialistische behandeling vragen
• Het zo nodig één op één helpen van de deelnemers, of verwijzen naar andere hulpverlening

Belangrijke onderdelen van de werkwijze

Kennis van zaken is voor de cursusleider noodzaak. Voor de begeleiding zijn twee methodieken met name van bijzonder belang. Het zijn de methode van het oplossingsgerichte werken en de ‘methode met de bel’.

Oplossingsgericht werken (OW) (diverse auteurs)

Het Oplossingsgerichte Werken komt voort uit de psychotherapie, maar is inmiddels al zeer succesvol doorgedrongen in de wereld van coaching en educatie. Het is een werkwijze die toegankelijk en toepasbaar is voor mensen in alle leeftijdsgroepen. Hieronder vind je meer informatie over de herkomst van dit model:

OW werkt met wat er in het moment is, gericht op een gewenste toekomst, met als doel problemen op te lossen. Het werd aanvankelijk ontwikkeld als antwoord op de traditionele psychotherapie, waarbij de therapeut als deskundige beslist wat de beste oplossing is voor de problemen van de cliënt. OW beoogt samen te werken met de cliënt, die tenslotte zijn eigen situatie het best kent, om zo tot een goed werkende oplossing te komen die pragmatisch en realistisch is en aansluit bij de behoefte van de cliënt. Het resultaat is een respectvolle, kortdurende therapie of coaching die werkbare oplossingen oplevert. De cliënt behoudt daarbij zelf verantwoordelijkheid en eigenaarschap bij het realiseren van de benodigde veranderingen.

In de methodiek Creatief Leven en LEEF! werken we met een strakke vorm van oplossingsgericht werken. We noemen het zelfs niet meer oplossingsgericht, maar ontwikkelingsgericht. Omdat oplossingsgericht een probleem impliceert, terwijl we het daar helemaal niet meer over hebben. We zijn gericht op ontwikkeling. Ontwikkeling van het brein, van kennis, van vaardigheden. Zo is het regel dat uitsluitend gesproken wordt over positieve dingen en dat praten over ‘het probleem’ niet is toegestaan. Dit vanuit de wetenschap dat de hersenen van mensen die last hebben van eenzaamheid al te vaak en te negatief actief bezig zijn met problemen, zonder resultaat. Het is daarom niet gewenst dat zij daar actief in blijven. Vandaar het systematisch aanpakken van communicatiepatronen volgens het motto: Cultiveer Positieve Patronen in Communicatie. (CPPC). Om dit te realiseren bij mensen die zich lang eenzaam voelen is het nodig eerst te werken met een niet-cognitief gerichte aanpak, om later het cognitief functioneren weer te kunnen inzetten. De cursusleider leert hiermee te werken.

Een stap verder: De ‘Methode met de bel’

In de methodiek Creatief Leven werken we sterk oplossingsgericht, maar we zetten nog een (heel grote) stap verder. De cliënt mag tijdens de bijeenkomsten namelijk niet praten over problemen. Hersenonderzoek heeft aangetoond dat iemand ergens beter in wordt naarmate hij of zij er vaker mee bezig is. We kennen dat zelf allemaal: waar je je op toelegt, daar wordt je meester in. Iemand die al lang last heeft van eenzaamheid is dan ook meester in het niet oplossen van dat probleem. Het hele brein staat in het teken van probleemdenken.

De belangrijkste hulp die we dan ook vanaf moment één geven is: aandacht geven aan andere bezigheden, zodat het brein gedwongen wordt uit die probleemstatus te komen. Die bezigheden zijn: bewegen, zintuigen prikkelen en creatief bezig zijn, op welke manier dan ook. Deze regel wordt de deelnemer bij les 1 meegedeeld, uiteraard op een plezierige en respectvolle manier. Met behulp van klassiek conditioneren koppelen we het geluid van een bel aan een leuke ervaring. Daarna gebruiken we een bel zodra een van de deelnemers zich niet aan de afspraak houdt. Zo stellen we de cliënt in staat ‘uit het probleemgebied’ en ‘in het oplossingsgebied’ te opereren.

Pas als het brein weer zodanig werkt dat de deelnemer enigszins is hersteld, kan die met het feitelijke werk beginnen: een plan maken om passende relaties te kiezen en aan te gaan en de eerste stappen op die weg te zetten.

Doelen

ZELFKENNIS VERGROTEN

Waarden, interesse, persoonlijke geschiedenis, sterke kanten, tijdsbesteding, tevredenheid, historische kennis en vaardigheden.

KENNIS VERGROTEN

De kennis die wordt overgedragen is kennis op het gebied van waarden, van communicatietechnieken, van sociale conventies, van opties (bijvoorbeeld van participatie) in de buitenwereld. Je mag het ook psycho-educatie noemen.

VAARDIGHEDEN LEREN

• Zelfkennis

De vaardigheden die worden ontwikkeld liggen op het brede gebied van zelfkennis: hoe leer je jezelf kennen, hoe doe je dat, welke middelen kun je inzetten. (levenslijn, woordspin, SMART plan, etc.)

• Creatieve vaardigheden

Deze dienen meer doelen. Ten eerste maken ze een ander hersendeel actief, waardoor er ruimt komt voor nieuwe input. En tweede laten ze de cliënt kennis maken met een mogelijke nieuwe hobby, ten derde geeft het een gevoel van effectiviteit en trots. Dat ondersteunt de zelfwaardering.

• Communicatiepatronen

Niet alleen weten wat werkt in communicatie, maar het ook doen, dat is onderdeel van de cursus. Een aantal in de praktijk van NLP bruikbaar bevonden principes worden gedeeld en geoefend.

• Omgaan met anderen

Zowel binnen als buiten de groep is oefenen in het omgaan met anderen een manier om positieve ervaringen op te doen in sociale situaties.

• Keuzes maken

Veranderen is niets anders dan het maken van andere keuzes. Hoe kies je, en waarom.

• Zelfzorg

Keuzes maken in tijdsbesteding, kleding, doelen stellen, hartcoherentie, zintuiggebruik.

• Plan van actie maken en in actie komen

Een doel leren stellen en je plan maken, om vervolgens dat plan uit te voeren. Om eenzaamheid echt aan te pakken, zowel nu als in de toekomst leren deelnemers hun eigen leven vormgeven. Creatief Leven.

• Omgaan met veranderingen

Leren dat transities en dus eenzaamheid bij het leven horen; leren relativeren en leren terugpakken op het geleerde en op oefeningen die helpend zijn, ook in het latere leven.

Details

DE GROEP

De groep biedt hoop, een van de belangrijkste factoren in het slagen van een veranderproces.

De groep biedt een veilige omgeving om te oefenen in sociaal functioneren en in communiceren, beide onderwerpen onderdeel van de kennis en vaardigheden in het programma.

De groep is een instrument in handen van de leiding: door permanent te sturen op een goede sfeer en op respect en waardering van elkaar, zorgt de leiding vanaf moment één voor een omgeving die steunend en stimulerend is.

DE GESTRUCTUREERDE AANPAK

Vaste patronen vormen de basis voor veiligheid. Ze zijn dan ook de basis van de methodiek. Binnen die vaste patronen is het nodig gecontroleerde chaos te veroorzaken, om nieuwe kennis en vaardigheden te kunnen aanleren. De structuur van het programma (volgorde, timing, inhoud) is daar volledig op gericht.

Een andere uiting van vaste structuur is het verbod op het delen van negatieve ervaringen. Vanuit de overtuiging dat mensen steeds beter worden in wat ze vaak doen is het sturen op positieve ervaringen en daarmee het anders leren denken een van de basisregels.

Mensen die langdurig last hebben van eenzaamheid hebben door die eenzaamheid hersenveranderingen ondergaan, die grotendeels overeenkomen met de gevolgen van langdurige stress op de hersenen. Dat betekent dat cognitieve vormen van begeleiding

DESKUNDIGE BEGELEIDING

Mensen met langdurige eenzaamheid kun je beschouwen als mensen met een (lichte) beperking. Het adequaat leiden van een groep mensen met enige beperkingen is op zich al een opgave. De eisen die aan de leiding gesteld worden zijn stevig. Zo moeten zij kunnen begeleiden in het individuele veranderproces van alle deelnemers, kunnen sturen op groepsvorming, de structuur vasthouden, kennis overdragen en toch in staat zijn enige chaos te brengen om het leerproces te ondersteunen.

Uiteraard beheersen zij de methodiek en hebben ze kennis van de inhoud van het Werkboek en van een reeks aan creatieve en interactieve werkvormen om het proces te sturen en te steunen.

De begeleider heeft bovendien specialistische kennis van eenzaamheid. Zowel van de factoren die eenzaamheid veroorzaken als die eenzaamheid bestendigen. Ook moeten ze kennis hebben van mogelijke complicerende factoren, ze moeten die kunnen herkennen aan het gedrag van de deelnemer (diagnostiek). Ze moeten bovendien in staat zijn zo nodig te verwijzen naar andere, toepasselijke vormen van hulpverlening.

Praktisch

De onderbouwing van de methodiek is zowel qua theorie als qua methodiek eclectisch, berustend op bewezen effectieve verandermethoden en op de meest recente ontwikkelingen in de (neuro)wetenschap.

Er zijn geen intakegesprekken nodig. Men schrijft zich in principe in voor een cursus, net als bij elke andere cursus.  

Onder omstandigheden kan het zinvol zijn wel intakegesprekken te houden, met name als de gekozen doelgroep daar aanleiding toe geeft.

De cursus eindigt voor de cursusleider na de achtste bijeenkomst. De groep kan besluiten elkaar vaker te zien. Maar het is niet het doel van Creatief Leven. Het doel is de cliënt onafhankelijk te maken van hulp.

Samenvatting

Besproken is de onderbouwing van de cursussen LEEF! en Creatief Leven, respectievelijk bedoeld voor de preventieve aanpak van eenzaamheid en voor de aanpak van langdurige eenzaamheid.

In principe is de cursus Creatief Leven bedoeld voor mensen die

• zich langdurig eenzaam voelen en
• er zelf wat aan willen doen en
• leerbaar zijn en kunnen lezen en schrijven.

De cursus LEEF! is bedoeld voor:

• Mensen die na een verandering in hun leven niet de verbindingen hebben die zij wensen
• Mensen die willen voorkomen dat zij te veel eenzaam worden
• Mensen die zichzelf persoonlijk willen ontwikkelen op een pragmatische manier.

Beide cursussen volgen een vergelijkbaar stappenplan.

De resultaten worden gemeten bij cursussen die op diverse plaatsen in Nederland door uiteenlopende cursusleiders zijn/worden gehouden is een rapport beschikbaar. Daaruit blijkt dat vrijwel zonder uitzondering mensen na afloop van de cursus minder eenzaamheid ervaren en meer vitaliteit.

Leef! of Creatief Leven? Wat kies je?

De module heet Creatief Leven. Er is ook een andere cursus, deze heet Leef! Na het behalen van je certificaat mag je beide cursussen geven.

Het verschil tussen de beide cursussen zit vooral in de doelgroep en de wijze waarop je de cursus presenteert.

Leef! is bedoeld voor mensen die veranderingen in hun leven aan zien komen en zich daarop willen voorbereiden, mensen die af en toe naar zichzelf kijken en het meeste uit zichzelf willen halen. Mensen die bewust zelf sturing willen geven aan een leven dat hen vervulling en plezier geeft.

Mensen die misschien op zoek zijn naar een andere baan, of die met pensioen gaan. Stellen wier kinderen uit huis zijn en die de tijd anders willen besteden. 30ers die keuzes willen maken om balans te behouden en jongeren die een tussenjaar nemen en hun toekomst actief vorm willen geven.

Leef! is bedoeld als een leuke, ontspannen, creatieve manier om nieuwe plannen vorm te geven in je leven. Na te denken over hetgeen je wilt, keuzes te maken en het te doen.

Achtergrond van deze cursus is dat elke verandering in je leven eenzaamheid met zich mee kan brengen. LEEF! bereid je erop voor en helpt je vorm te geven aan je leven, zodat eventuele eenzaamheid geen kans krijgt chronisch te worden. Eenzaamheid wordt luchtig benoemd.

Creatief Leven is bedoeld voor mensen die zich langere tijd eenzaam voelen. En die besloten hebben anders te willen. Het is voor alle leeftijden, alhoewel wij de methode graag zouden aanpassen voor jongeren en kinderen. De enige voorwaarde is dat iemand zelf moet willen en kunnen werken aan zichzelf (dus veranderen).

In Creatief Leven benoemen we eenzaamheid uitgebreid. We leggen zaken rondom eenzaamheid uit. Want meer kennis is nodig, maar ook weten dat je niet de enige bent die zich zo voelt. En een methodiek hebben waarop je kunt terugvallen in de toekomst als de gevoelens van eenzaamheid nog eens toeslaan.

De aanpak is grotendeels hetzelfde. Het verschil is dat we bij Leef het woord eenzaamheid weinig of niet gebruiken. De theorie over eenzaamheid komt er ook veel minder aan bod. Leef! is daarmee wel degelijk geschikt voor mensen die zich enigszins eenzaam voelen, maar dit liever niet hardop zeggen.

Nieuw in ontwikkeling

Op verzoek van verschillende partijen is het Werkboek Creatief Leven Compact ontwikkeld. Het is bedoeld voor mensen met een taalachterstand. Het is nog niet 100% goedgekeurd, en er komen nog pilots aan met diverse doelgroepen, maar het is onderweg!

Patronen in de cursus

Vaak hebben we het gehad over het belang van patronen. Hoe deze zorgen voor veiligheid, vertrouwdheid en voorspelbaarheid. Dat mensen dit broodnodig hebben.

Je zult dus begrijpen dat patronen verweven zijn in de gehele cursus. Houd je eraan. Ze bepalen mede het succes van de groep.

• Elke week een les, het is belangrijk dat de lessen met regelmaat worden gegeven.
  • Let op vakanties en feestdagen, zorg dat je zo min mogelijk hoeft over te slaan. Om de week lesgeven adviseren wij alleen bij doelgroepen met belang bij een wat lager tempo.
• Op dezelfde tijd beginnen
• Altijd dezelfde trainer,
  • Wees congruent en authentiek, in je uitstraling, in je wijze van lesgeven, in je benadering, in je zijn. Je deelnemers moeten je vertrouwen, van je op aan kunnen
  • slechts bij noodzakelijke uitzondering laat je je vervangen
• Houd de groep zoveel mogelijk bijeen
  • Zorg dat je eigen werving of de werving van de organiserende partij zo helder mogelijk verloopt. Een deelnemer moet zelf willen en kunnen veranderen, het eenzame gevoel aanpakken. Deelnemers komen niet naar een hobby of vriendenclub
  • Wij zijn bij gesubsidieerde groepen voorstander van een eigen bijdrage, dat zorgt voor een hogere motivatie. Soms wordt gewerkt met een boeteclausule bij eerder stoppen door een cursist (noodsituaties uitgezonderd natuurlijk).
• In elke les is aandacht voor:
  • Plezier met elkaar
  • Zintuigen
  • Beweging
  • Creativiteit
  • Ontspanning
  • Wie ben ik, wat wil ik en hoe doe ik dat
  • Samen
  • Leren over eenzaamheid
• Elke les start je met even landen, elke les bespreek je iets van het huiswerk, elke les doe je iets in groepjes of samen, elke les doe je iets creatiefs, elke les leg je een oefening uit, elke les rond je af met huiswerk, een compliment of wat vond je van
• Elke les zorg je voor afwisseling, maximaal 15 minuutjes naar theorie luisteren, en luisteren altijd afwisselen met even iets doen.
• Maar zorg ook voor een beetje chaos, bijvoorbeeld door de tafels eens anders te schikken, of door de aankleding van de zaal te wijzigen. Denk aan, leren doen we het best in georganiseerde chaos.

Je krijgt in de loop van deze module een kort draaiboek per les. Dat kun je gebruiken als basis, als leidraad.

Het belang van waarden

Waarden zijn de filters in ons systeem die aangeven wat we als mens belangrijk vinden. Ze vormen de drijfveren, de gronden waarop wij onze motivatie baseren. Tevens vormen onze waarden de criteria op basis waarvan we kunnen vaststellen of we ergens tevreden over zijn of niet. Waarden functioneren diep op onbewust niveau en bepalen in sterke mate “waarom” mensen de dingen doen die ze doen. Voorbeelden van waarden zijn: vrijheid, eerlijkheid, vertrouwen, liefde, waardering, openheid etc.

Ook binnen een bedrijf of instelling leven, bewust of onbewust, bepaalde waarden. Het is dan ook van het grootste belang om medewerkers te kiezen die op het gebied van hun individuele waarden aansluiten bij de waardencultuur van hun werkplek. Wanneer dit immers niet het geval is, kan de samenwerking niet tot bloei komen.

Waarden kunnen per context verschillen. Binnen een partnerrelatie of een vriendschap kan iemand andere dingen belangrijk vinden dan bijvoorbeeld binnen de context werk.

Als cursusleider leer je hoe een waarden-onderzoek uit te voeren. Hierbij worden de waarden van onbewust niveau, bewust gemaakt. Dit zorgt voor zeer veel persoonlijk inzicht. Er zijn online veel van dergelijke waarden-sorteer opties te vinden, zeker in het Engels. Ook kun je mensen laten kiezen uit lange lijsten van waarden. Anderen houden meer van het spontaan ‘uitvragen’ van iemands waarden. De redenen dat wij kaartjes gebruiken:

• Het gebruik van kaartjes maakt dat mensen veel opties kunnen beoordelen voor ze hun keus maken.
• Het sorteren zorgt voor het gebruik van motorische delen van het brein, alleen al het bewegen is goed!
• Het fysiek naast elkaar leggen van opties maakt dat ook ruimtelijk denken wordt geactiveerd: meer delen van het brein worden betrokken.
• Uit het werkboek knippen levert extra tijd op om te overdenken wat je belangrijk vindt.

Al deze aspecten dragen bij aan het maken van een lichte verwarring, die kan bijdragen aan het vermijden van snelle en ‘gemakkelijke’ antwoorden.

Niet altijd is het mogelijk dit in een groep te doen. Veel hangt af van de mogelijkheden en de achtergronden van de cursisten. Veel hangt ook af van wat je zelf als mogelijk ervaart! Met een eenvoudige uitleg kun je mensen elkaar laten helpen bij het uitvinden van wat zij belangrijk vinden in het leven. Daarop kunnen in de toekomt betere keuzes worden gebaseerd.

Soms zijn bepaalde waarden binnen een persoon met elkaar in conflict. Dit heeft in de regel tot gevolg dat een persoon zijn doelen niet of niet voldoende bereikt, aangezien hij aan de ene kant wel en aan de andere kant niet of anders gemotiveerd wordt. Omdat waarden de belangrijkste motivator zijn voor gedrag van mensen, is het belangrijk dat waarden helder gemaakt worden en dat er manieren worden gevonden waarmee de cursusleider deze incongruenties kan ontdekken wanneer er sprake van is. Ook welke technieken kunnen worden ingezet om het waardenconflict op te lossen zijn belangrijk.

In de cursus Creatief Leven en in de cursus LEEF! is niet voor niets in les 1 al tijd ingeruimd voor het ontdekken van je waarden. Als het niet mogelijk blijkt de waarden in de groep te behandelen, bijvoorbeeld omdat deelnemers dit niet willen delen met anderen, dan is het noodzakelijk dat de oefening thuis wordt gedaan. Zonder inzicht in de waarden die iemand bewust of onbewust hanteert is het niet goed mogelijk verandering aan te sturen. Sterker nog, door met de verkeerde waarden te willen sturen, kan iemand volledig blokkeren!

Het ontdekken van de eigen waarden, maar zeker ook die van de medecursisten is voor veel mensen een eyeopener. Iedereen weet wel dat ieder mens anders is, maar het ontdekken van de diepere oorzaak van deze verschillen geeft – dat is de ervaring – vaak een verbluffend goede basis voor wederzijds respect. Waar botsende waarden dus eerst de basis kunnen zijn voor minder goed contact (om het voorzichtig te zeggen!), is hier een kans voor het kweken van begrip, die zo mogelijk benut moet worden. Dit maakt het werken in de groep enorm veel prettiger. Kies dus zo veel mogelijk voor het in de groep behandelen van de waarden.

We hebben al gezien dat waarden erg belangrijk zijn in het sturen van gedrag. Waarden zijn onze onbewuste permanente motivator. Daarom gaan we er hier nog weer dieper op in. Waarden zijn niet de enige motivator. Er is natuurlijk ook sprake van een buitenwereld met permanente eisen.

Voorbeeld: in je werk krijg je te maken met een reorganisatie. Dat gaat op een nogal stiekeme manier, vind jij. Er is weinig overleg en je hebt het gevoel dat je niet wordt gehoord. Het gaat sterk in tegen jouw waarden: helderheid, respect, autonomie. Maar de kachel moet wel blijven branden. Je hebt het inkomen nodig en waarschijnlijk is het een tijdelijke maatregel.

Het is heel goed als je in dit soort situaties weet waar de schoen wringt. Zodat je niet in het wilde weg mopperend met de nodige tegenzin je dag door komt, maar begrijpt dat de oorzaak zit in de wijze van aanpakken van deze reorganisatie. Het is een goede aanleiding om je af te vragen of jouw waarden overeenkomen met de waarden van de onderneming. Als je verwacht dat het een tijdelijke situatie is, kun je het even uitzingen, tot je weer ‘gewoon ‘kunt functioneren in je werk. Als je het idee hebt dat dit een werkwijze is waar jij ongelukkig van wordt, terwijl je niet de indruk hebt dat het bedrijf zelf wel aansluit bij jouw waardensysteem, dan is het tijd naar iets anders uit te zien.

Soms zijn bepaalde waarden binnen een persoon met elkaar in conflict. Dit heeft in de regel tot gevolg dat een persoon haar doelen niet of niet voldoende bereikt, aangezien zij aan de ene kant wel en aan de andere kant niet of anders gemotiveerd wordt. Dit kan aanleiding zijn tot volkomen stilstand! Vaak wordt door coaches de vraag gesteld: hoe krijg ik deze persoon in vredesnaam in beweging? Grote kans dat hier het probleem zit: elkaar tegenwerkende waarden. Een oplossing is dan te vinden op twee manieren: ofwel de waarden worden beiden gehonoreerd, ofwel er moet worden ingegrepen in de volgorde van de waarden die deze persoon hanteert. Doe je dat niet, dan lijkt het probleem opgelost, maar onderhuids blijft het gisten.

Voorbeeld: Een man functioneert niet (meer) goed in zijn werk. Zijn vrouw is enige tijd geleden ernstig ziek geworden, zodanig dat zij niet meer alleen thuis kan zijn. Hij zou het liefst voor haar willen zorgen, maar dat valt niet te combineren met zijn werk. Het werk wil hij ook niet missen, want dat is eigenlijk zijn enige houvast in deze tijd. Hij wordt heen en weer geslingerd tussen de waarden: betrokkenheid (bij zijn vrouw) en zekerheid (die hij aan het werk ontleent). Het zoeken naar een praktische oplossing voor dit probleem kan niet zonder aandacht te geven aan de waarden die meespelen. Het is bijvoorbeeld niet zonder meer een oplossing om iemand in huis te nemen die voor zijn vrouw zorgt. Dat doet namelijk geen recht aan de waarde: betrokkenheid. Stoppen met werken zou deze man zijn zekerheid ontnemen. Er moet dus ofwel gezocht worden naar een tussenoplossing, bijvoorbeeld deeltijdwerk, ofwel zijn waarden moeten worden aangepast.

Waarden aanpassen

Waarom zou je waarden willen aanpassen en hoe doe je dat dan?

De reden dat het goed is om de waarden aan te passen is dat mensen die in hun leven hun waarden niet kunnen realiseren, minder gemotiveerd zijn dan ze zouden kunnen zijn. Ze halen er niet uit wat er in zit. En dat frustreert. Vroeger of later leidt dat tot gevoelens van ontevredenheid en onrust, en naar een onbewust zoeken naar bevrediging van die behoefte. Mensen worden ongelukkig als ze de belangrijkste waarden niet kunnen realiseren in hun leven.

Waarden zijn deels onbewust. Het kost moeite om ze bewust te maken, het kost moeite te achterhalen hoe het waardensysteem in elkaar zit. Het kost vaak nog meer moeite om te zorgen dat waarden niet conflicteren. Een goede manier is om je af te vragen of de ene waarde in dienst van de andere gesteld kan worden. Zo kan een vrouw die heen en weer getrokken wordt tussen de wens thuis te blijven en voor de kinderen te zorgen, en een baan accepteren, de waarden: ‘zorgzaamheid’ en ‘ontplooiing’ in dienst van elkaar stellen.

Bijvoorbeeld door zich te realiseren dat alleen met voldoende ontplooiing (plus wat het werk haar verder nog oplevert) zij de soort zorgzaamheid kan bieden die ze voor haar kinderen wenst.

Anderzijds kun je de waarden ook omgekeerd in elkaars dienst stellen: ze kan zich ook realiseren dat het zorgen voor kinderen haar de mogelijkheid (en tijd?) geeft om zich te ontplooien op een manier die niet haalbaar is als ze een drukke baan heeft.

Het gaat er dus om, een bewuste keuze te maken in de manier waarop een waarde in dienst van een andere gesteld kan worden. Op die manier blijven de waarden niet als kemphanen in het onbewuste de boel afremmen.

Het is nodig te controleren of de persoon inderdaad gelukkig is met deze herschikking van waarden, door het stellen van de zogenaamde ‘Cartesiaanse vragen’. Of Descartes deze vragen zelf heeft gesuggereerd durf ik niet te garanderen, maar het is een methode om systematisch vragen te stellen (aan jezelf of aan degene die jij coacht) waardoor je achter ‘de waarheid’ kunt komen. … Voornamelijk als mensen twijfelen over keuzes, is het een heel sterk instrument om de zaak te verhelderen. Deze vragen komen elders in deze module aan de orde.

Conflicterende waarden tussen mensen zijn de grootste bron van echtscheiding. Onderzoekers hebben vastgesteld dat gedeelde waarden in hoge mate voorspellend zijn in voor de houdbaarheid van een relatie. Bij conflicterende waarden tussen mensen is het goed dat men zich ervan bewust is. Dan kan een bewuste keus worden gemaakt: accepteer ik dit of niet? Veranderen van waarden van de ander (voor velen een grote wens) kun je vrijwel uitsluiten. Waarden zijn zo robuust dat het ook voor jezelf heel moeilijk is waarden te veranderen.

Samengevat: gedeelde waarden maken het makkelijk elkaar te accepteren en te communiceren. Dat geldt voor je cliënt in diens privé leven, dat geldt ook in de groep die je begeleidt. Ervaren dat je elkaar kunt respecteren, ook als je belangrijkste waarden niet dezelfde zijn, is een belangrijke competentie. Je motivatie berust op je waardensysteem: veranderen lukt alleen als je waarden worden gehonoreerd.

De rol van de begeleider

In de modules coachen en groepsbegeleiding zijn veel aspecten van de begeleidersrol benoemd. Besef steeds dat een groep een proces doormaakt met fasen. Weet hoe je op het gedrag in die fasen inspeelt. Binnen het proces van de groep speelt ook nog eens voor elk persoon een individueel proces. Je leidt hen door een transitie heen!

Creatief Leven bevat diverse opdrachten en oefeningen die een diagnostische waarde hebben. Dat wil zeggen dat ze jou een indicatie geven of bij iemand mogelijk meer speelt. Of er bijvoorbeeld sprake is van trauma. In deze module wordt een uitgebreide toelichting en onderbouwing op deze oefeningen gegeven. Zodat je concreet weet waar je op moet letten en hoe te handelen in voorkomende situaties.

En daarbij met je ook nog eens empathisch, echt en congruent zijn…

Het is heel wat. Hoe bekwaam je je daarin voelt zal mede afhangen van je achtergrond en ervaring.

Je kunt het

Tijd om je nu een hart onder de riem te steken:

• De methodiek van Creatief Leven wijst je de weg. Wanneer een cursist het werkboek goed leest en alle oefeningen doet, dan ontstaat er beweging.
• Denk eens na hoeveel individuen of groepen je al hebt begeleid in je leven, als professional, maar ook buiten je werk, als mens. Binnen je gezin, je familie, je vrienden en je hobby’s of vrijwilligerswerk. Je hebt al veel ervaring.

De kunst is om oplossingsgericht te werken, bij het probleem weg te blijven en hoop op verandering en vertrouwen te versterken. De technieken, die je aangereikt krijgt, maak je je eigen door jezelf te trainen. Daarom zijn de intervisiegroepjes zo belangrijk.

Belangrijk is dat je zelf het hele werkboek goed doorgenomen hebt en alle oefeningen hebt gedaan. Waren er voor jou zaken die je echt raken? Zorg dat je er balans in hebt gevonden. Dat je goed met je eigen issues om kunt gaan. Zorg dat jij goed weet hoe je je eigen gevoelens van eenzaamheid kunt hanteren. Zodat je eigen gevoelens je niet in de weg staan.

Verderop behandelen we per hoofdstuk wat in die les belangrijk is en waar je op inspeelt. Zodat je nog meer handvatten meekrijgt.

In algemene zin kun je zeggen dat je de eerste lessen bezig bent om de groep een groep te laten groeien. Dan ben jij echt aan zet. Met voorbeeldgedrag, met helderheid bieden, zorgen dat mensen zich veilig en welkom voelen. Rapport maken is je grootste opdracht.

Waarden delen, proces sturen, diagnostisch oordelen, steunen, groepsgewijs individueel coachen, d.w.z. zodanige vragen stellen dat iedere deelnemer daarmee geholpen is.

Naar eigen inzicht op de juiste momenten die alternatieven voor cognitief functioneren bieden die steunend zijn voor het proces.

Dan krijg je omgaan met weerstand ( meebuigen, maar niet te ver), samen regels stellen, richten op positiviteit blijft van belang.

In de lessen die volgen zul je merken dat de groep bepaalde zaken zelf gaat doen, koffie zetten of opruimen, complimentjes uitdelen, elkaar corrigeren. Heerlijk, je krijgt het ‘makkelijker’.

De fasen lopen door elkaar. We kunnen je dus niet zeggen in welke les je veranderingen merkt. Belangrijk is dat je alle zintuigen scherp houdt en inspeelt op datgene wat aan de orde is.

Jij bepaalt het succes van de groep!

 Wij zien dat elke specialist een eigenheid inbrengt. Dat is mooi en goed. Tot op bepaalde hoogte.

• De methodiek bevat de noodzakelijke en voldoende voorwaarden om te leren omgaan met eenzaamheid. Dat betekent dat het niet met minder kan, en dat méér niet nodig is. Je kunt geen delen van de methodiek weglaten. Dus zorg dat alle opdrachten worden gedaan. Een deel ervan doen cursisten thuis. Laat het niveau van de groep mede bepalen hoeveel extra’s je kunt doen in de les.
• 8 lessen is 8 lessen. Je kunt hooguit een wervende informatiebijeenkomst vooraf houden. Soms kiest een begeleider voor een terugkom bijeenkomst. Dat mag, maar neem wel afscheid van elkaar en de groep. Nogmaals, het is geen vriendenclubje.
• Een les duurt 2 tot maximaal 3 uur ( bij een volle groep). Maak het niet langer. Het komt de concentratie niet ten goede.

Als je straks je certificaat hebt behaald, dan is dat een bewijs dat je het kunt. Dat heb je laten zien, in theorie en praktijk!

Tip: Loop eens een keer met een cursus mee bij een collega. Wij zien dat collega’s dat als heel prettig hebben ervaren. Het kan je zelfvertrouwen vergroten.

Wat leg je uit over eenzaamheid aan je cursisten?

Je legt elke week iets van kennis over eenzaamheid uit aan de cursisten. Zorg dat je dit heel erg kort doet. Leg er niet teveel nadruk op. Richt je er vooral op dat mensen zich herkennen. Benadruk dat het anders kan. Te veel problemen bespreken leidt ertoe dat mensen daar weer meer aandacht aan geven. Dat is nu net wat we niet willen. Herhalen van het probleem leidt tot wat genoemd wordt ‘cognitieve rigiditeit’. Oftewel: je brein zit op slot.

Cruciaal is dat je

• Uitlegt hoe een brein reageert op ‘je eenzaam voelen’;
• Dat het nodig is te zorgen dat je je brein helpt met het vinden van de oplossing die bij jou past
• Door je brein te ondersteunen zo veel als je kunt, zodat je
• Je zelfkennis kunt vergroten en
• Je een plan kunt maken om je leven fijner in te richten.

 In principe leg je niet uit hoeveel mensen last hebben van, wat allemaal oorzaken kunnen zijn en wat de gevolgen zijn. Richt je ook een beetje naar de vragen uit de groep. Wil men meer weten over bepaalde aspecten? Leg het kort uit, of verwijs die ene cursist naar goede informatie op de website van eenzaamheid informatie centrum.

Houd je aan de stukken die in het werkboek aan bod komen. Leg die uit, zodat men het thuis nog eens na kan lezen. En ook hier, soms kun je kiezen om na te bespreken.

Cognitieve rigiditeit

Mensen die zich lang eenzaam voelen zijn minder in staat optimaal cognitief te functioneren. Bovendien zijn veel mensen die zich langer eenzaam voelen al eerder (en dat kan door tal van  omstandigheden komen) cognitief rigide. Veel mensen die zich lang eenzaam voelen zijn niet in staat geweest mensen aan zich te binden omdat ze strakke, gedachtenpatronen hebben die dat in de weg staan. (Bijvoorbeeld: ‘Ik ben het niet waard, ik kan dat nu eenmaal niet, ze verlaten me toch weer, vriendschap is een illusie). In de psychologie noemt men dit ‘schema’s’.

Het is die cognitieve rigiditeit die we te lijf gaan in de cursus Creatief Leven. Wat je hiervan vertelt aan je cursisten hangt een beetje af van de deelnemers. Eigenlijk zouden mensen dit moeten weten, maar ook hier geldt weer: leg niet te veel nadruk op het probleem, ga gewoon aan het werk.

Een voorbeeld

Mensen die zich eenzaam voelen zijn vaak mensen die meer geven dan krijgen. Dat komt soms omdat ze niet zien of niet aannemen wanneer een ander hen aandacht of een compliment geeft. Herken je dit? Dit kan een vast patroon zijn. Mensen ervaren dat zelf ook zo. “Het moet altijd van mijn kant komen.” Ook dat is een vorm van cognitieve rigiditeit.

Mede daarom oefenen wij in complimenten geven en ontvangen! Wanneer je complimentjes altijd wegwuift, zal de stroom opdrogen. Gevolg is dat je je minder gewaardeerd voelt. Realiseer je dat het voor een ander fijn is wanneer je een compliment in ontvangst kan nemen. Dan smaakt het naar meer. Hoe zou je een compliment goed kunnen ontvangen?

De opdracht

Zo. Je hebt een stevige spurt gemaakt met de kennis van de cursus Creatief Leven en ook al met de praktische invulling.

• Opdracht

Je houdt een informatiebijeenkomst van 1,5 uur voor 15 geïnteresseerden in de cursus. Maak een programma. Wat vertel je en welke oefeningen doe je? Wat neem je mee? Deel je iets uit?

Overleg als je wilt in je intervisiegroep.