8. Waarden

In 2022 legt Shalom H. Schwartz het nog eens uit: hij heeft een theorie over basiswaarden geformuleerd. Hij was niet de eerste, maar hij legt het wel lekker uit.  In het kort:

Volgens Schwartz

Alle waarden hebben zes kenmerken gemeen en deze illustreren waarom waarden belangrijk zijn bij het onderzoeken en aanpakken van complexe problemen.

1. Waarden zijn overtuigingen die onlosmakelijk verbonden zijn met affect.* Wanneer waarden worden geactiveerd, worden ze doordrenkt met gevoel. Waarden zijn daardoor betekenisvol.

2. Waarden verwijzen naar wenselijke doelen die actie motiveren.

3. Waarden overstijgen specifieke acties en situaties. Dit onderscheidt waarden van normen en attitudes, die gewoonlijk verwijzen naar specifieke acties, objecten of situaties.

4. Waarden dienen als onderleggers voor normen of criteria. Waarden bepalen de selectie of evaluatie van acties, beleid, mensen en gebeurtenissen. Mensen beslissen wat goed of slecht is, gerechtvaardigd of onwettig, de moeite waard om te doen of te vermijden, op basis van de mogelijke gevolgen voor hun gekoesterde waarden. Hoe overweldigend belangrijk waarden ook zijn, de impact van waarden op alledaagse beslissingen is zelden bewust. Waarden kunnen in het bewustzijn terecht komen wanneer de acties of oordelen die men overweegt tegenstrijdige implicaties hebben voor verschillende waarden die men koestert. Dat voelt niet goed.

5. Waarden zijn gerangschikt op belangrijkheid ten opzichte van elkaar. De waarden van mensen vormen een hiërarchisch systeem van prioriteiten dat hen als individuen karakteriseert.

6. Het relatieve belang van meerdere waarden is leidend voor actie. Elke houding of elk gedrag heeft doorgaans gevolgen voor meer dan één waarde. De wisselwerking tussen relevante, concurrerende waarden is bepalend voor attitudes en gedrag.

• affect, gevoel en emotie zijn begrippen die vaak door elkaar worden gebruikt. Hier verstaan we onder affect hetzelfde als emotie. De woorden hebben ook eenzelfde origine: dat wat in beweging brengt. Het zijn data in je lichaam. Gevoel is het benoemde affect of emotie: hoe jij het noemt is wat het voor je betekent. Zo kun je spanning positief of negatief interpreteren, door het bijvoorbeeld te benoemen als plankenkoorts of als opwinding. 

Hieruit kun je afleiden dat waarden voor ieder mens de belangrijkste motivators vormen in het leven. Dat betekent dus ook dat het plezieriger en betekenisvoller is om met mensen om te gaan die op zijn minst een paar waarden met jou gemeen hebben.

Plato

Wij zijn echt niet de eerste mensen die nadenken over relaties, vriendschap en eenzaamheid. Plato (Athene, ca. 427 v.Chr. – aldaar, 347 v.Chr.) had al opvattingen over vriendschap die vandaag nog steeds interessant zijn. Hij onderscheidde 3 soorten vriendschappen, die kort door de bocht zo zijn te onderscheiden: vriendschappen die gebaseerd op wederzijds nut (I’ll scratch your back if you scratch mine), vriendschappen die zijn gebaseerd op wederzijds plezier (samen leuke dingen doen) en vriendschappen die zijn gebaseerd op diep wederzijds respect (gedeelde waarden).

De laatste zijn de diepste en meest belangrijke. Het is gek dat we meer dan 2000 jaar later vaak nog het idee hebben dat de eerste twee soorten belangrijk voor ons zijn. We zoeken mensen die ons verder kunnen helpen in onze carrière, (door onze beroepskeuze), mensen waarmee we leuke dingen samen doen (gedeelde interesses), maar juist het zoeken naar mensen met wie we belangrijke waarden delen, daar hebben we vaak geen kaas van gegeten. En juist dat is het wat ons het best kan helpen om eenzaamheid op te lossen.

Van Plato naar Schwartz

Tussen Plato en Schwartz liggen eeuwen van publicaties en, sinds de opkomst van de psychologie en sociologie, vele onderzoeken. Je kunt er heel veel over vinden in allerlei documenten. Toch is de kennis erover maar mondjesmaat terechtgekomen in ons dagelijkse leven. We zijn eerder geneigd vrienden te worden met mensen die bij ons in de buurt wonen of die we toevallig tegenkomen in ons leven, dat dat we op zoek gaan naar mensen met wie we waarden delen. Goed beschouwd is het op zijn zachtst gezegd vreemd dat we niet meer aandacht besteden aan dat wat ons het meest geluk kan brengen: andere mensen.

Waarden zijn zo belangrijk, dat onze hele opleiding ervan is doordrenkt. Van de allereerste kennismaking in de groep, tot de allerlaatste opdracht zijn waarden de leidende kracht.

Referenties:

https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/03075079.2023.2238006

https://www.jstor.org/stable/1519843

https://www.betterup.com/blog/values-in-a-relationship