3. Coaching – vervolg

Doelen en resultaten

In deze les gaan we dieper in op het fenomeen coachen. Aan het eind van deze les ken je de grondleggers van coaching, je weet veel van de inzichten van de NOBCO (de Nederlandse Orde van Beroepscoaches) over coaching. Je weet meer over modellen, methoden, technieken en soorten coaching.

Coaching verder uitgewerkt

Onder coaching in de breedste zin wordt verstaan elk gesprek dat helpend is. Je hoeft dus geen coach te zijn om een coachend gesprek te voeren. Professioneel coachen betekent dat je systematisch coachende gesprekken voert waarin je helpende technieken inzet, zodat je voorspelbare resultaten krijgt.
Je las al de definitie van de Nobco. In deze les maak je kennis met de essentiële onderdelen van coaching, de gangbare opvattingen en de laatste aanvullingen vanuit wetenschappelijk onderzoek. We laten je enkele modellen zien. Ook laten we je zien hoeveel ‘soorten’ coaching er worden onderscheiden.

Geschiedenis

De term ‘coaching’ komt uit de sport. Daar betekent het ongeveer: iedere activiteit die ertoe leidt dat sportmensen beter presteren. Inmiddels is coachen een beroep geworden, niet alleen in de sport maar meer nog erbuiten. Oorspronkelijk was coaching een manier voor werkgevers om hun werknemers tot betere prestaties te krijgen. Dat gold zowel voor het coachen van groepen om beter samen te werken of om een gezamenlijk doel te behalen, maar ook voor individuele coaching. Intussen is coaching meer en meer geaccepteerd als een vorm van hulp bij allerlei vragen op het gebied van werk en leven. Steeds meer wordt een coach bezocht voor zaken die de balans tussen werk en privé betreffen.

Er zijn, verdeeld over de wereld, verschillende opvattingen van coachen. Misschien wel net zoveel als er coaches zijn. Toch is er een grote lijn aan te geven. Onder coachen verstaan we onder andere:

Iemand elementen aanreiken, waarmee hij/zij eigen keuzes kan maken die helpen het eigen doel te bereiken.
Iemand helpen zichzelf te helpen door mee te denken en mee te luisteren en terug te geven.
Iemand inzicht geven in de huidige situatie en inzicht geven in hoe dat veranderd kan worden.

Als we dit bovenstaande overwegen, kunnen we tot de conclusie komen dat coachen niet zo moeilijk kan zijn!

Het lijkt wel of iedereen die een ander helpt bij het maken van keuzes en het bereiken van het doel, aan het coachen is… Precies, dat is ook zo. Maar dat wil niet zeggen dat dat ook altijd goed gebeurt. Coach is als beroepsnaam niet beschermd. Iedereen mag zich coach noemen.

Toch… goed coachen is een vak. Maar wat houdt dat vak dan in?

Grondleggers van coaching

Eerst kijken we nog even naar we de basisprincipes van coaching. Waar komen deze vandaan?

Coaching is opgekomen in de jaren 60/70 van de vorige eeuw. In dit tijdperk van zelfverwezenlijking, persoonlijke groei en individualisering ontwikkelde Carl Rogers zijn cliënt centered therapy.

Hij wordt samen met Maslow en Laing gezien als een van de belangrijke grondleggers van de humanistische psychologie.

De volgende beschrijving komt van Canon Sociaal Werk:

Carl Rogers (1902-1987) geldt als grondlegger van de humanistische psychologie. Eigenlijk is het uitgangspunt daarvan heel eenvoudig: neem mensen serieus, want zij zijn heel goed in staat om hun weg te vinden naar hun ware zelf. Rogers sprak als een der eersten nooit van patiënten, maar van cliënten. Zijn therapie noemde hij dan ook client-centered therapie, daarmee stond hij aan de wieg van alle vormen van non-directieve (‘spiegelende’) therapie.
De invloed van de humanistische psychologie, waartoe ook denkers als Maslow en Laing behoren, is groot geweest. Het gedachtegoed heeft zijn sporen getrokken in vrijwel alle vormen van gesprekstherapie, maar ook in de moderne opvoeding, zoals uitgedragen in de opvoedingsbijbel van Benjamin Spock. Rogers’ visie op de menselijke ontwikkeling anticipeerde op de culturele revolutie van de jaren zestig en zeventig, toen overal in de westerse wereld autoriteiten op alle mogelijke levensterreinen te kijk werden gezet en mensen ruimte voor hun eigen individualiteit (inclusief alle daarbij horende bijzonderheden) opeisten.
Op die golf surfde het werk van Rogers naar een grote populariteit. Om die reden betitelde Rogers geestverwant Maslow in 1974 de opkomst van de humanistische psychologie als een ware revolutie. ‘Een nieuwe versie aangaande de mogelijkheden en de bestemming van de mens is bezig baan te breken. ’ Die euforie duurde tot eind jaren zeventig, toen de Amerikaanse socioloog Christopher Lasch de keerzijde van deze omslag blootlegde als een ‘culture of narcissism’, in Nederland vertaalt als ‘het Ik-tijdperk’.

Rogers formuleerde zijn denkbeelden overigens al ver voor de roerige jaren zestig en zeventig. Dat gebeurde toen hij na zijn vervolgstudie psychologie met kinderen ging werken, waarin hij afstand nam van de psychoanalyse en zijn eigen therapie ontwikkelde. Toen hij in 1940 hoogleraar werd, zette hij zich aan het uitwerken van deze praktijkervaringen. Dat resulteerde in een groot aantal publicaties, waarvan Client Centered Therapy, its current practice, implications and theory (1951) en Psychotherapy and Personality Change (1954) de belangrijkste zijn.
Het mensbeeld van Rogers gaat ervan uit dat mensen in een subjectieve realiteit leven en zich in hun ontwikkeling laten leiden door een persoonlijk waarderingsproces. Het is van belang dat zij daarbij een samenhangend zelfbeeld ontwikkelen. Vooral in de jeugd, maar ook daarna, heeft het individu een sterke behoefte aan positieve waardering. Wil hij zich naar eigen aard en aanleg kunnen ontplooien, dan moet de waardering van belangrijke anderen voor zijn ontplooiingsactiviteit positief en zonder voorwaarden zijn. Dat is een voorwaarde voor individuen om tot zelfverwerkelijking komen.
Als dit proces uit balans raakt kan therapie uitkomst bieden. Mits de ondersteunende therapeut aan drie basishoudingen voldoet. Deze zijn: echtheid van de therapeut in relatie tot de cliënt, onvoorwaardelijke acceptatie van de cliënt en empathie. Rogers ziet psychotherapie vooral als een waarachtige en betrokken ontmoeting van twee mensen. Met die professionele instelling zijn in Nederland en Vlaanderen meerdere generaties sociaal werkers groot geworden.

Dat de basisvoorwaarden te maken hebben met de coach als persoon, is helder: je echtheid, acceptatie en empathie zijn basisvoorwaarden.

Een paar definities van coaching

Coachen: het strategisch en tactisch aanwenden van voornamelijk psychologische, spirituele, en communicatieve vaardigheden en technieken, teneinde een individu of groep op eigen kracht bepaalde, zelfgekozen doelen te laten bereiken.
Coaching: het proces van coachen en gecoacht worden op basis van een zg. Overeenkomst Opdrachtgever: de persoon of organisatie welke opdracht heeft gegeven voor coaching.
Volgens Coenen (2003) is coaching een doel- of resultaatgerichte vorm van begeleiden gericht op het zelfstandig functioneren in het werk of op het (verder) leren van het individu.

Wat opvalt bij al deze definities is dat er in geen van de gevallen gesproken wordt van verandering. Maar coachen is in eerste en laatste instantie het begeleiden bij verandering. Toch is het goed je er voortdurend van bewust te zijn en ook degene die je begeleidt daarvan te doordringen. Verandering gaat altijd gepaard met stress. Dat is niet erg, maar het is wel goed als je er op bent voorbereid, zodat je je cliënt erop kunt voorbereiden.

Zo langzamerhand weten we uit neuropsychologisch onderzoek dat mensen die een tijdlang dingen op een bepaalde manier hebben gedaan, hersenstructuren hebben die dit faciliteren. Veranderen betekent dus in meerdere of mindere mate hersenstructuren wijzigen. Dat kunnen mensen niet altijd zonder begeleiding bewerkstelligen. Hoe die begeleiding moet zijn en wat de essentiële elementen zijn die nodig zijn voor succes, daar lopen de meningen over uiteen.

Coaching is een beroep in beweging

Een paar jaar gelden nog was de definitie Die de NOBCO van coaching hanteerde anders dan nu. In Europees verband is in 2010 een nieuwe definitie gemaakt. Daarbij was de snelle, oplossingsgerichte methode van OGW en BRIEF uitgesloten, omdat ervan uitgegaan werd dat er ‘een serie gesprekken’ plaats vindt. Eén gesprek kon dus eerst geen coaching zijn… Inmiddels is de definitie veranderd, waardoor ook zeer korte interventies tot coaching gerekend worden. (zie de definitie van de NOBCO).

Op de website van Carrièretijger werd in 2018 coaching nog uitsluitend gezien als een hulpmiddel om mensen in werksituaties te begeleiden. Letterlijk stelden zij:

Coaching is bijvoorbeeld niet wenselijk wanneer het disfunctioneren van de werknemer enkel en alleen in de privésfeer ligt. Dit geldt ook wanneer er sprake is van zware psychische problemen; therapie is dan een beter en effectiever alternatief.

Voor ons is helder: coaching is een effectieve manier van gesprekvoering die erop gericht is om mensen te helpen een door hen gewenst veranderproces te realiseren.

Wat is er nodig om coaching te laten slagen

Om te beginnen is het wel fijn als mensen gecoacht willen worden. Pas als aan die voorwaarde is voldaan is coaching mogelijk. Soms is het mogelijk in een gesprek iemand ertoe te bewegen iets te willen veranderen, maar als iemand echt niet wil, is coaching zinloos. Het is namelijk de gecoachte die het werk moet doen.

Vaak kost het meer tijd uit te vissen wat mensen willen dan het maken van een plan om dat doel te bereiken. Als het erom gaat iemand te coachen die zich uitgesproken heeft over eenzaamheid, die eenzaamheid als probleem erkent en erbij geholpen wil worden, is het eenvoudig: ga van start.

Niet altijd komen wij in die situatie terecht. Soms weten we niet waar iemand mee zit. Een goede coach zoekt daarom eerst uit wat de ander eigenlijk wil bereiken. Of, als dat niet helder is, wat de ander voor probleem aandraagt, waar hij of zij van af wil. Dat vraagt om mensenkennis en communicatievaardigheden. En om specifieke coachingvaardigheden.

Lang is gedacht dat de relatie coach-coachee doorslaggevend was in therapie en coaching. Uiteraard is het fijn om een goed contact te hebben, maar uit onderzoek is gebleken dat voor de effectiviteit van coaching en therapie vooral van belang is of mensen hoop hebben op verbetering. Hoop op verbetering, de bereidheid zelf in actie te komen, de verwachting dat hulp helpt, het zijn allemaal kenmerken van de cliënt waar de coach niet altijd invloed op heeft. De kenmerken van de persoon van de coachee zijn heel belangrijke factoren in het succes van coaching.

Een stukje tekst van Het NTVC, het Nederlands tijdschrift voor coaching:

Coaching dankt zijn effectiviteit aan (zie onder andere de common factors theorie – Jerome Frank):

voor 40% ligt het succes in de coachee zelf en factoren buiten de coaching
30% van het effect wordt bepaald door de relatie tussen coach en coachee
15% wordt bepaald door de hoop en verwachting van de coachee en placebo
15% wordt bepaald door de toegepaste technieken en methoden

Een recent (2013) Nederlands meta-onderzoek zegt dit: ‘The results show that coaching has significant positive effects on all outcomes with effect sizes ranging from g = 0.43 (coping) to g = 0.74 (goal-directed self-regulation).’ Dat coaching kan werken, daar is dus wel consensus over.

Dat 40% in de coachee zelf zit is precies waar we als goede coach gebruik van maken: het moet de oplossing van de coachee zijn, de hulpbronnen die hij of zij heeft moeten geactiveerd worden.

Kijk voor meer wereldwijd onderzoek naar de effectiviteit van coaching hier. En hier.

Eclectisch

Wij gaan uit van een eclectisch standpunt. Dat wil zeggen: we gebruiken elementen die werken. Alles wat blijkt te werken en de ander helpt in het veranderproces is een goed element. In de training komen verschillende elementen naar voren. Een goede coach heeft meerdere instrumenten ter beschikking om te kunnen inzetten in verschillende situaties, bij verschillende mensen, bij verschillende doelstellingen, in verschillende stadia van het coachingproces.

Welke middelen we in onze methodiek op welk moment inzetten zullen we behandelen in de module Creatief Leven.

Een wirwar van modellen, methoden, technieken en soorten

Wanneer je zoekt op coaching vind je allerlei modellen, methoden en technieken en vormen of soorten van coaching. Modellen, methoden en methodieken. In de vele literatuur over coaching worden de termen vrij door elkaar gebruikt.

Een model is een vereenvoudigde weergave van de werkelijkheid. Zo kun je het coachingproces in een model weergeven. (zie boven).
Een methode is een manier waarop de coaching wordt aangepakt. Het zegt iets over het hoe, over de uitvoering. Een voorbeeld is provocatief coachen. Welk model je ook gebruikt, de manier waarop is provocatief.
Een methodiek is een doelmatige samenstelling van diverse methoden die als één geheel wordt toegepast. Een methodiek geeft je dus niet alleen een model als uitgangspunt, maar ook de uitleg over hoe je dat model in de werkelijkheid kunt toepassen, door diverse methoden te gebruiken. Sommige methodieken zijn globaal en geven de coach heel veel ruimte voor eigen invulling (NLP), andere zijn enorm rigide (Matrix).

Binnen het domein van coaching zijn diverse methodieken en methoden gangbaar. Sommige komen van oorsprong uit de wereld van therapie. Het is logisch dat wat werkt, meegenomen wordt in een andere methode. Zo is het werkveld van coaching constant in beweging.

Voorbeeld van een coachingmodel

In dit kader benoemen we het hulpverleningsmodel van Gerard Egan wat veel wordt gebruikt in coachingstrajecten.

In ‘Deskundig hulpverlenen’ presenteert Gerard Egan een hulpverleningsmodel waarmee cliënten leren problemen effectiever aan te pakken, hun mogelijkheden beter te ontwikkelen en kansen te benutten.

Hij onderscheidt drie fasen in het hulpverleningsproces:

Fase 1: vaststellen en verhelderen van probleemsituaties;
Fase 2: inventariseren van mogelijkheden en het stellen van doelen;
Fase 3: actieplan ontwikkelen om de gestelde doelen te bereiken.

Egan bespreekt de communicatieve vaardigheden die nodig zijn voor effectieve hulpverlening en laat zien hoe cliënten hun doelen kunnen kiezen en vorm kunnen geven. Hij benadrukt de noodzaak van het verbinden van planning met actie. Daarbij gaat hij in op de obstakels die actie in de weg kunnen staan en laat hij zien hoe die obstakels overwonnen kunnen worden.

Egan stelt overigens nadrukkelijk dat de fasen niet volgordelijk zijn. Hij onderstreept ook de waarden die Rogers benoemde: acceptatie, echtheid en empathie.

Kijk je naar dit schema (en dit is te vergelijken met veel schema’s die over coaching gaan) dan ben je geneigd te denken aan coaching als in een coachingtraject: een aantal ontmoetingen, waarin verschillende aspecten de revue passeren. Dat is niet per se noodzakelijk. Ook binnen één gesprek zie je de stappen van dit schema terug.

Als gezegd, coaching is in eerste instantie begonnen als middel om werknemers te ondersteunen (lees: te helpen productiever te zijn). Later is daaruit groepscoaching ontstaan, methodes om mensen in groepen beter te laten functioneren. Zoek je daarop, dan vind je alleen in Nederland al zo’n 50 verschillende coaching modellen en -methoden.

Langzaamaan wordt coaching meer en meer een instrument dat mensen zelf inzetten. Misschien wel ter vervanging van het goede gesprek met de goede vriend, de buurman, de dominee of pastoor. Er is een groei in de vraag naar persoonlijke coaching.

Enkele bekende vormen van coaching

NLP, Neuro Linguistisch Programmeren, is op zich geen methodiek, maar het biedt een (enorm) aantal methodena en technieken die samen of op zichzelf toegepast kunnen worden in coaching. Uit NLP komt onder meer het rapport maken, modelleren van succes, VAKOG toepassen etc.)

ACT, Acceptance and Commitment Therapy komt, zoals aan de naam te zien is, uit de therapeutische hoek. De onderdelen zijn:

Mindfulness: In contact komen met het hier en nu.
Acceptatie: Het actief uitnodigen van vervelende gedachten, gevoelens en omstandigheden.
Defusie: Loskomen van je gedachten, zodat deze je minder snel zullen raken.
Zelf als context: Een andere, meer flexibele relatie met jezelf creëren.
Waarden: Ontdekken wat je werkelijk belangrijk vindt in het leven.
Toegewijde actie: Dingen gaan ondernemen op basis van je waarden.

RET, Rationeel Emotieve Training, komt ook uit therapieland. Het is zo oud als de weg naar Rome, uitgevonden door Epicurus in ca 200 VC en afgestoft door Albert Ellis, die het als Rationeel Emotive Therapy de wereld in bracht. In Nederland is het groot gemaakt door René Diekstra. Het volgt een viertal simpele stappen:

Mijn gedachte
Wat voel ik daarbij
Maak een nieuwe, betere gedachte
Doe het gedrag dat daarbij past

RET is een meer dan vijfentwintig jaar lang toegepaste methode in therapie en hulpverleningsland, waar veel coaching op gebaseerd is.

De oplossingsgerichte manier van werken (OGW) waar wij veel aandacht aan hebben besteed vindt steeds meer ingang.

Kijk voor een uitgebreid overzicht bij STAP 3 Soorten coaching – een willekeurige opsomming

Technieken

Een techniek is een manier die je in praktijk gebruikt om het beoogde proces uit te voeren.

Veelal worden in coaching dan gesprekstechnieken bedoeld. Soms zie je ook dat men werkvormen hieronder schaart. Bij gesprekstechnieken kun je aan de volgende zaken denken, verbaal en non-verbaal:

Je houding en gedrag: open, echt, accepterend, luisterend, actief
Je gesprekstechnieken: complimenteren, open vragen stellen, gesloten vragen stellen, exploreren, focussen, modeling, confrontatie, spiegelen etc. etc.
De wijze waarop je het proces begeleidt, gericht op datgene wat de cliënt wil bereiken, overzicht houdend, tijd bewakend, etc.

Soms lopen technieken en methoden door elkaar heen. We zullen dat zien bij de Matrix methode, die we verderop behandelen.

Hulpmiddelen

Voor de coach zijn er bergen hulpmiddelen beschikbaar. Daarbij kun je denken aan (associatie)kaarten, werkvormen, spellen en wat er zoal is bedacht om coaching te ondersteunen. Steeds eer apps vinden hun weg naar de praktijk. Denk aan mindfulness apps, breintraining apps, feedback apps. Het is een snel wisselend terrein, waarbij vaak claims worden geuit die zacht gezegd niet owrden waargemaakt. Zo is de app die beloofde dat je beter werd in het herkennen van vriendelijke gezichten (Happy face) al weer van de markt gehaald.

Een paar heel bekende hulpmiddelen voor coaching zijn:

Mindmappen (later meer daarover)

Roos van Leary

JOHARI venster

Kernkwadranten

Het belangrijkste bij coaching

Bij coaching ben jij zelf het werktuig. Jij bent degene die het model voor ogen houdt, die de vaardigheden inzet om de ander te helpen, de methodes toepast, en zo nodig instrumenten en hulpmiddelen inzet om het doel van de gecoachte te bereiken.

Onthoud twee dingen altijd heel goed:

ZONDER HULPVRAAG GEEN COACHING !
HET DOEL IS HET DOEL VAN DE ANDER !

Soorten coaching , een willekeurige opsomming

Wanneer je zoekt op coaching kom je allerlei soorten tegen. Er is geen objectieve breed gedragen vaststelling wat een ‘soort coaching’ inhoudt. Sommigen verstaan er een methodiek onder, anderen een denkwijze, weer anderen een situatie. Zo kun je provocatief coachen wandelend doen, maar wandelcoaching is dan weer iets anders…

Op Gort Coaching vonden we een indrukwekkende lijst van Tosca Gort. Deze lijst hebben we aangevuld met nog een paar recente soorten. In deze lijst zie je dat het soms gaat om gedragsverandering, soms om het aanleren van vaardigheden. Daar wordt dus de piramide van Bateson op diverse treden benaderd. Soms is de methode waarop de coaching plaats vindt het criterium. Maar ook de doelgroep of de inhoud kan het criterium vormen. De lijst hebben we aangevuld met de meest recente ‘soorten’. Dit is bedoeld ter oriëntatie, niet om je gek te maken. Het is geen examenstof! Je hebt de lijst wel nodig voor de eindopdracht van deze les.

De opdracht

De lijst met soorten coaching die je hier vindt is puur ter illustratie en vanzelfsprekend geen examenstof.

Lees deze gewoon door. Noteer voor jezelf op een A4 tje.

Welke vorm van coachen spreekt jou aan? Waarom?