6. Individueel coachen in de groep

Doelen en resultaten

We keken naar coachen en groepscoaching. De fasen van transitie zijn besproken. Groepsdynamica, groepsrollen en de rol van de begeleider passeerden de revue.

Nu lees je over individuele coaching in een groep. En dat toegespitst op een aanpak van eenzaamheid. Welke voordelen en nadelen kent dit? En hoe combineer je de voordelen van individuele coaching en coachen in de groep zo goed mogelijk? Wat is het proces van veranderen? Hoe houd je rekening met specifieke zaken die spelen bij eenzaamheid? Wat is jouw rol als begeleider?

Je begrijpt het al… In deze les integreren we de kennis van de vorige lessen. Zodat je na deze module weet waarom wij individuele coaching in de groep toepassen. En hoe je dat goed begeleidt.

Het individu in de groep

Eerder hebben we het gehad over teamrollen. We vullen dit hier aan met het gedrag van het individu.

In de lessen over communicatie zagen we al dat ieder mens voorkeurszintuigen heeft en voorkeurs- communicatiestijl. Deze kan per situatie verschillen. Natuurlijk zijn er karaktereigenschappen en geleerd gedragsrepertoire. Echter de mate waarin het een dan wel het ander zich laat zien kan per situatie verschillen. En datzelfde geldt voor de groepsrol die iemand kiest.

Kortom, we kunnen niet genoeg benadrukken dat iemand niet rood, geel blauw of groen ‘is’, niet een enneagram nummer is, niet een plant ‘is’. Iemand vertoont in bepaalde situaties, bepaald gedrag.

Roos van Leary

We voegen het model de Roos van Leary toe, omdat het gebaseerd is op het principe “gedrag lokt gedrag uit”. Wanneer jij als begeleider hier goed mee kunt omgaan, kun je deze kennis inzetten om iemand te stimuleren eens een andere positie te kiezen. Waarschijnlijk is het een opfrisser voor je.

De roos van Leary is een grafiek in de vorm van een cirkel met sectoren, waarin relatiedefinities worden weergegeven. In de afbeelding staat een cirkel met 8 sectoren. Een relatiedefinitie is de wisselwerking tussen twee mensen, ontstaan door hun onderlinge relatie of communicatie daarover.
Op de horizontale as staat de tegenstelling “afstand – nabijheid”, wat wijst op de mate van afstand die in de relatiedefinitie zichtbaar is. Op de horizontale as wordt dus weergegeven of de relatiedefinitie een afstandelijke klank en kleur heeft (de linkerkant), dan wel gekenmerkt wordt door nabijheid (de rechterkant).
Op de verticale as staat “boven-onder”, hetgeen staat voor dominant versus submissief.^[2] Een voorbeeld is: ‘ik bepaal wat jij doet’ en de reactie daarop: ‘dan doe ik wat jij bepaalt’. Elke relatiedefinitie bestaat uit een dominante en een submissieve positie.
De roos van Leary is een hulpmiddel om de interactie tussen mensen te begrijpen, of om inzicht te krijgen hoe het eigen gedrag kan veranderen, om bijvoorbeeld effectiever te communiceren. Twee mensen die zich in (verticaal) tegenoverliggende octanten bevinden, bijvoorbeeld linksboven en linksonder, houden elkaars gedrag in stand.

Bron: Wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/Roos_van_Leary

Zintuigen

Zoals we eerder hebben gezien, vertonen mensen gedrag dat verbonden is met hun zintuiglijke beleving van de werkelijkheid. (Weet, je nog, VAKOG). Ook in de groep zul je merken dat zich er vogels van verschillende pluimage bevinden. Als het enigszins mogelijk is, is het delen van (een deel van) de kennis van hoe je ermee omgaat een verrijking voor de deelnemer. In elk geval is het jouw taak als groepsleider om ermee te spelen en zodoende alle deelnemers aandacht te geven op het niveau van hun zintuiglijke voorkeur.

Groepsdruk

Mensen hebben de neiging zich sterk te conformeren in groepen. Aan de groepsleider, en als die niet sterk genoeg is, aan elkaar of aan één informele leider. De herkomst ligt in de prehistorie. Miljoenen jaren is de mens van zijn of haar groep afhankelijk geweest om te overleven. Mensen zijn dus kuddedieren waarbij geldt: alleen ga je dood, samen sta je sterk. De mens had de groep nodig voor bescherming tegen wilde dieren en andere gevaren. Daarbij kon men in de groep taken verdelen. De mannen gingen jagen en bouwden hutten, de vrouwen zorgde voor het kroost en eten. Een individu had in die tijd geen schijn van kans om alleen te overleven.

Aangezien we pas enkele tienduizenden jaren op een meer individuele manier zijn gaan leven, zit deze basale overlevingsdrive nog diep in onze genen ingebakken. We reageren in deze huidige tijd in groepen nog alsof we met berenhuiden en knuppels rondlopen. Sociale uitsluiting uit een groep raakt dus een diepe bestaansangst. Om deze reden gaan we als mens heel ver om bij een groep te horen, om geaccepteerd te worden. De ene mens is daarbij gevoeliger voor de druk van de groep dan de andere.

Enerzijds maken we gebruik van dit fenomeen. Het stelt ons in staat regels op te leggen die helpend zijn bij de aanpak van eenzaamheid. Het zorgt er anderzijds ook voor dat we erop moeten letten dat mensen niet ondersneeuwen door de groepsdruk.

Overlap van transities

We bespraken eerder diverse transitiemodellen. Belangrijk is dat je je realiseert dat meerdere transities tegelijk in je leven kunnen spelen. En dat de fasen hiervan niet gelijk hoeven te lopen.

Bijvoorbeeld je hebt afscheid genomen van je oude baan en tegelijk heb je een leuke vrouw ontmoet, die je graag beter leert kennen.

Stages in rouwverwerking, uit www.hrwijs.be. Klik voor meer informatie op de figuur.

Ben jij degene die de intake doet, die diagnosticeert en verwijst? Dan zul je mogelijk vaker te maken hebben met mensen die in de eerste fasen zitten, waarin boosheid een grote rol speelt. Aan jou de eer om iemand te helpen inzien dat accepteren en dan werken aan de oplossing. Als het goed is zijn de meeste mensen die naar de cursus komen in een verdere fase van accepteren. Iemand heeft een besluit genomen dat zij of hij anders wil en heeft hiertoe een stap gezet.

Natuurlijk is dat geen wet van Meden en Perzen! Ook hier geldt: check waar iemand zit in het proces. We weten uit onderzoek dat te vroeg hulp aanbieden niet werkt.

Hoe zit het dan met die overlap?

Veelal komen cursisten binnen terwijl een transitie speelt, bv een scheiding of verlies van een baan of verhuizing. Maar ook zijn er mensen die in een transitieproces zijn blijven hangen. Die er naar hun eigen idee, gevoel nooit goed uitgekomen zijn. De deelname aan de cursus op zich brengt hen ook in een proces van veranderen. Immers, je hebt een keuze gemaakt dat je anders wil. Al gelooft je cliënt er misschien nog niet zo in dat het ook echt kan…..

Een leven staat nooit stil. Het is dan ook zinloos te wachten op ‘het goede moment’. Transities overlappen elkaar nu eenmaal. Wel is het goed je ervan bewust te zijn dat er zo veel tegelijk kan spelen in het leven van de ander, dat de extra verandering door de cursus belastend is. Een (coachend) gesprek hierover kan dan zinvol zijn.

En dan komt er aan het eind afscheid nemen van de groep. Ook dit is weer de start van een veranderingsproces, dus weer het ingaan van een transitie. Het is zaak dat je dit op een goede manier aankondigt en begeleidt. Daar gaan we in de volgende stap dieper op in. Zeker het naderende afscheid moet je benoemen. Het krijgt in de module Creatief leven aandacht.

De rol van de begeleider in groep

Jouw rol is als begeleider bij het proces van ‘veranderen van eenzaam naar niet-eenzaam’ is zo belangrijk dat we dit van nu af aan steeds weer behandelen. Of je nu werkt aan het begeleiden van iemand in een één op één situatie of in een groep, jouw houding en vaardigheden zijn bepalend voor het succes van de ander.

Jouw stijl en de behoefte van de groep bepalen mede hoe je handelt. Daarnaast kunnen we je tools geven om zo flexibel mogelijk in te kunnen spelen op een situatie. En weet dat iedereen wel eens kiest voor een reactie en achteraf denkt….. We zijn mensen, we maken fouten. Je kunt een misser maken als het vertrouwen van de groep hebt.

Wat is voor de groepsleden van belang?

Groepsleden zullen op directe of indirecte wijze erkenning proberen te vinden voor hun gedrag of voor hun persoonlijke gedachten of gevoelens. Deze hebben vaak te maken met het eigen zelfbeeld of de eigen identiteit. Ieder mens heeft er behoefte aan iets voor een ander te betekenen, dat wil zeggen opgemerkt te worden en een plaats in te nemen in de belevingswereld van minstens één andere persoon. Juist groepen bieden kansen voor deze erkenning:

Allereerst het gevoel mee te tellen, erbij te horen en serieus genomen te worden, de erkenning dát je er bent en er mag zijn.
In de tweede plaats de erkenning voor wat je kunt: het gevoel van competentie, van tot iets in staat te zijn, iets te kunnen presteren, iets voor elkaar te krijgen dat voor jou persoonlijk belangrijk
In de derde plaats de erkenning voor wie je bent als persoon: het gevoel gewaardeerd te worden om wie je bent, dat anderen je aardig en sympathiek vinden, dat je niet afgewezen wordt om wat voor reden dan ook. In het bijzonder de erkenning voor wie je bent als persoon kan in groepen sterk stimuleren tot het ontdekken en bewust worden van kanten van jezelf die voordien aan de bewuste ervaring onttrokken waren. Het door anderen ook in de minder geaccepteerde en minder aangename aspecten begrepen en erkend worden, maakt het mogelijk om tot een erkenning te komen van zulke moeilijk te verdragen inzichten over zichzelf. Dit betekent: zelfacceptatie en erkenning van de eigen schaduwkanten.

Hoe lever jij een bijdrage hieraan?

Het individuele proces van het groepslid wordt beïnvloed door:

Acceptatie:

Ieder groepslid laten merken dat hij gehoord en gezien wordt.
Rekening houden met ieders eigenheid.
Groepsleden volledig accepteren zoals ze zijn en handelen.
Bevestiging en erkenning bieden.
Een niet-veroordelende houding tonen.
Waardering laten merken.

Feedback:

Duidelijke feedback geven.
Positieve feedback op elkaar stimuleren.
Stimuleren van zelfinzicht.

Persoonsgerichte interventies:

Naar persoonlijke positieve ervaringen vragen.
Geobserveerde gevoelens benoemen.
Stimuleren dat groepsleden zich persoonlijk uitdrukken en vooral dat ze het gevoel achter hun uitspraken gaan ervaren en verwoorden.
Functionele stiltes de tijd gunnen.
Zo nodig een groepslid buiten de groep uitnodigen voor verheldering of coaching

Openheid:

Zelf persoonlijk zijn.
Stimuleren dat groepsleden gevoelens uiten die ze hier en nu ervaren.
Open en non-defensieve communicatie.
Persoonlijke communicatie.
Veiligheid en vertrouwen uitstralen.
Als groepsbegeleider jezelf zijn en kwetsbare momenten laten zien.

Experimenteerzin:

Een houding van ‘fouten bestaan niet, er zijn alleen leermomenten’.
Een veilig klimaat creëren voor uitproberen van nieuw gedrag.
Zelf problemen laten oplossen.
Eigen inzicht stimuleren.

Voorbeeldfunctie:

Bezieling, enthousiasme, inspiratie uitstralen.
Empathie, echtheid, congruentie, acceptatie tonen.
Authentiek zijn en je kwetsbaar durven opstellen als begeleider.
Model staan met betrekking tot respect hebben en ruimte geven.
Groepsleden aanspreken op hun positieve kwaliteiten.
Als begeleider de eigen grenzen van veiligheid/onveiligheid kennen en deze niet overschrijden.

Werken met Creatief Leven in de groep

Creatief Leven is een gestructureerd coachingtraject, specifiek gericht op het aanpakken van eenzaamheid. Het traject is ontworpen om in een groep gebruikt te worden, onder strikte sturing van een daarvoor opgeleide groepsleider. Het programma is ontwikkeld om te gebruiken als een diagnostisch instrument en als ondersteuning bij een persoonlijk veranderproces.

De keus voor het werken in een groep is niet gedaan vanuit efficiency overwegingen, hoewel dat een prettige bijkomstigheid is. Eenzaamheid zorgt ervoor dat mensen (tijdelijk) minder geschikt zijn voor het vormen of onderhouden van relaties. En juist in relaties, in verbinding, ligt de oplossing van eenzaamheid. Daarom is het werken in een groep zo helend: men kan onder strikte leiding oefenen in het verbeteren van het eigen zelfbeeld, van het communiceren met (wildvreemde) anderen, in het ervaren van steun zonder de negatieve effecten van het ontvangen van medelijden. Het kunnen werken in een groep draagt bij aan het oplossen van de drie grootste problemen bij eenzaamheid:

verminderde cognitieve vaardigheden,
verminderde sociale vaardigheden,
verminderde beloning in gezelschap.

Een groep heeft een ‘eigen leven’. In een groep doen mensen dingen anders, en ze doen andere dingen, dan in één op één situaties

Voorwaarden

In wezen is dit een samenvatting van allerlei elementen die al zijn genoemd. Om van de groep een succesgroep te maken zijn de volgende zaken cruciaal:

Gedeelde waarden
Aandacht, voor elk individu, voor het groepsproces
Erkenning voor het denken, voelen en doen van elke deelnemer
Sturen op relatie en vertrouwen
Sturen op positiviteit en hoop

Als groepsbegeleider geef je leiding en sturing. Wanneer je dit goed doet, dan zul je zien dat elk individu van de groep mede verantwoordelijkheid neemt voor het proces en alle bovenstaande elementen. En zo hoort het te zijn. In een succesgroep draagt ieder zijn steentje bij, onder jouw deskundige begeleiding.

Veiligheid

Voor een gevoel van veiligheid is het nodig een gezond zelfvertrouwen te hebben, vertrouwen in de ander en gevoel van eigenwaarde. Het zal duidelijk zijn dat bij eenzaamheid alle drie onder druk staan. Het is dan ook de eerste opdracht van de cursusleider te werken aan een klimaat waarin alle drie kunnen gaan floreren.

Duidelijkheid, consistentie en voorspelbaarheid zijn daarin belangrijke elementen. Creatief Leven voorziet daarin. In de groep vindt dit zijn voortzetting. Alle opdrachten in het werkboek zijn gericht op het vergroten van het zelfvertrouwen, op het verstevigen van de eigenwaarde. De groep zal moeten voorzien in het wederzijds vertrouwen dat zo nodig is om een veilige basis te vormen om te durven veranderen. Als begeleider is het je taak de groep zodanig te leiden dat de voorwaarden daarvoor aanwezig zijn.

Binnen die veilige groep moet ieder het eigen individuele traject afleggen. In wezen bestaat dat traject uit het doorwerken van het Werkboek. Het is aan jou om te bepalen hoeveel en welke onderdelen je in de bijeenkomsten wilt uitvoeren en welke je als huiswerk opgeeft. Daarbij houd je natuurlijk rekening met de diagnostische oefeningen, je moet wel weten wat er speelt…

Het hangt af van de oefening én van de mate van vertrouwdheid van de deelnemers onder elkaar, welke oefeningen je de deelnemers individueel laat doen en welke je samen (in groepjes van twee of meer) laat doen. Bedenk altijd wat functioneel is. Een groep van twee is anders dan een groep van drie… houd er rekening mee!

Overwegingen kunnen zijn:

Het werkt sneller
Mensen helpen elkaar
Het versterkt het zelfvertrouwen van alle deelnemers
Het krijgen van feedback is zinvol
Het verruimt de creativiteit

Sociaal handelen is voor onze deelnemers niet altijd vanzelfsprekend. De begeleider laat ruimte voor elk individu om zijn of haar groepsrol te pakken of hiermee te experimenteren, zonder dat dat ten koste gaat van andere deelnemers. Daarom is kennis van teamrollen van Belbin zo belangrijk.

Uitzonderlijk en effectief: we praten niet over problemen

In een groep moeten bepaalde regels gelden. We beginnen op tijd, we respecteren elkaar en praten dus niet door elkaar heen. Zo maar een paar regels die je als groepsleider kunt stellen. In de cursus Creatief Leven is een bijzondere basisregel:

mensen praten hier niet over hun problemen.

Dat is met een reden. Er zijn diverse redenen waarom gedacht wordt dat het zinnig is om problemen te bespreken.

Het is nodig te weten wat het probleem is om goed en effectief te kunnen helpen
Het is nodig dat mensen hun hart luchten, ze moeten zich gehoord voelen
Gedeelde smart is halve smart, het lost al wat op als je over je problemen praat
Om mensen te respecteren moet je naar ze luisteren.

Puntsgewijs:

De mensen komen niet voor niets bij jou in de groep. Het probleem kennen we al, dus het niet nodig te onderzoeken waar de ander voor komt.
Mensen kunnen zich uitstekend gehoord voelen als je met hen in gesprek gaat over positieve dingen.
Er is geen enkel bewijs voor dit idee. Sterker nog, het is aannemelijk dat praten over problemen je er vooral beter in maakt. Oefening baart kunst.
Het is niet nodig naar mensen te luisteren om ze te respecteren. Naar iemands problemen luisteren is geen garantie voor respect.

Vanuit de overtuiging dat het nodig is andere gedachtenpatronen aan te leren om anders met eenzaamheid om te leren gaan, starten we meteen met het doorbreken van het verwachtingspatroon dat mensen in de groep hun problemen mogen uitwisselen.

Vanuit de overtuiging dat aandacht geven aan een problemen dat probleem niet oplost, maar eerder groter maakt, bieden wij de cliënt bescherming tegen dat gevaar door het bespreken van problemen niet toe te staan in de groep.

We noemen deze aanpak ‘De methode met de bel’. We werken dit verder uit in de module Creatief Leven.

Leerstijlen van Kolb

Heel bekend in leer-en trainingsland zijn de leerstijlen van Kolb. Kolb zelf heeft het later meer over leerfasen. De leerstijlen zijn een eigen leven gaan leiden en leven nu voort als:

Doener
- Ga een directe ervaring opdoen.
- Los een probleem op.
- Spring in het diepe met een uitdagende taak.
1. Bezinner
- Maak vooraf een plan.
- Neem de tijd voor lastige beslissingen.
- Neem de tijd om je ervaringen te overdenken.
1. Denker / theoreticus
- Zoek goed gestructureerde leermiddelen.
- Zoek verbanden met kennis die je al hebt.
- Zoek intellectuele uitdagingen.
- Bestudeer theoretische concepten, modellen en systemen.
1. Beslisser / pragmaticus
- Zoek naar verbanden tussen de leerstof en je werk.
- Richt je op praktische zaken.
- Zoek iemand die je iets kan demonstreren.

Kolb heeft het eigenlijk meer over een cyclus van leren, waarin alle aspecten aan de orde komen. Hij onderscheidde vier fases, die van elkaar afhankelijk zijn. Deze vier leerfasen kunnen worden beschreven in termen van de vaardigheden die bij die fasen horen.

Concreet ervaren (‘feeling’)
Waarnemen en overdenken (‘watching’)
Abstracte begripsvorming (‘thinking’)
Actief experimenteren (‘doing’)

Leerstijlen onder druk

Recent is de theorie over leerstijlen onderuit gehaald, met name door neurowetenschapper Daniel Willingham. Kijk en luister hier naar zijn verhaal. Je hoeft de leerstijlen dan ook niet te kennen. Het is genoeg dat je weet dat er veel mensen zijn die erin geloven en dat jij weet dat het wat genuanceerder ligt dan veel mensen denken.

De opdracht

Het was flink wat leeswerk, deze les. De oefening die erbij hoort is bedoeld om je gedachten te ordenen.

Vertel eens aan een geïnteresseerde collega of vriend(in):

Wat je hebt geleerd over groepsprocessen
Hoe begeleid jij nu groepen, als dat het geval is?
Wat ga je (anders) doen in een cursus Creatief Leven?

We wensen je een plezierig gesprek toe!