4. Eenzaamheid na corona
Wat doet Corona met ons? – geschreven in 2020
Natuurlijk zijn er wereldwijd al onderzoekers aan de slag om de huidige toestand te meten en te vergelijken met vroeger. Ook in het verleden zijn er situaties geweest waarin mensen langere periodes geïsoleerd waren. Daarvan kennen we de gevolgen. Bij andere sociale diersoorten is ruim onderzocht wat de effecten zijn, dus een beetje een indicatie van wat we kunnen verwachten is er wel. De grote vraag is natuurlijk: ‘neemt eenzaamheid toe?’, waarbij het voor de hand ligt te denken dat het antwoord ‘ja’ zal zijn. Als ik iets zou durven voorspellen is het dat eenzaamheid, die op de korte termijn enorm toenam na het isolement, sterk zal afnemen zodra mensen elkaar weer mogen ontmoeten, maar dat daarna de langere termijn effecten zullen gaan blijken. Lang isolement heeft nu eenmaal onmiskenbaar gevolgen voor de werking van het grootste deel van ons brein, namelijk dat deel dat zich bezig houdt met sociale relaties. Meer lezen over wanneer je het best wat kunt doen aan eenzaamheid? Lees dit blog.
Als onderzoek naar eenzaamheid één ding geleerd heeft, is het voorzichtig te zijn met intuïtie: je slaat de plank vaak mis. Denken dat alles goed is zodra we weer gewoon met elkaar mogen omgaan, is waarschijnlijk een illusie. Isolement gaat je niet in je kouwe kleren zitten. Een paar maanden je geliefden niet mogen zien of aanraken doet iets met je hersenen, met name met de neuronen die zich bezighouden met sociaal gedrag. Vergelijk het maar een beetje met een tijd in het ziekenhuis liggen: dan moet je opnieuw leren lopen. Wij zullen weer moeten leren sociaal zijn, zeg maar sociaal revalideren. Wie dat beseft en zich daarvoor inspant, zal wel weer goed terechtkomen. Ervan uitgaand dat er niet al sprake was van eenzaamheid vóór corona, want wie het voor die tijd niet lukte om fijne verbindingen te vormen met anderen, zal het niet opeens wel kunnen. Wie dat niet kan wacht chronische eenzaamheid. Gelukkig is daar heel wat aan te doen.
Aantallen
Anders is het voor mensen die zich al langer eenzaam voelden voor we door corona werden gedwongen afstand van elkaar te houden. Dat zijn er in Nederland alleen al zo’n 1,8 miljoen. Zij hadden het al lastig, en al verandert er voor hen minder als ze toch al niet erg sociaal waren, voorheen in een totale afsluiting van anderen een extra klap. Zij waren al niet in staat er zonder hulp uit te komen, als gevolg van de veranderde hersenwerking door eenzaamheid, maar de vraag is of zij er later wel in zullen slagen de juiste hulp in te roepen.
Of eenzaamheid nu wel of niet toeneemt door Corona, het was al een immens probleem: 40% van de bevolking voelt zich te vaak eenzaam. Hoewel sommige groepen mensen er meer door getroffen worden dan anderen, is dit iets wat door alle bevolkingsgroepen en alle leeftijden heen gaat. Dat persoonlijk lijden, plus de enorme gevolgen voor de volksgezondheid is al reden er wat aan te doen.
Wat kun je doen om de gevolgen van eenzaamheid en die van corona-eenzaamheid te verminderen?
Het begint met een mindset-verandering. Want we beschouwen eenzaamheid nu vaak als een probleem dat ‘we’ voor ‘de ander’ moeten oplossen. Dat kan niet. Net zo min als je voor een ander kunt eten of drinken, kun je voor iemands anders de eenzaamheid oplossen. Bij eenzaamheid die nog niet zo lang duurt, kun je wat tips geven, maar heel vaak wordt het niks met tips, omdat het probleem dieper zit.
Iemand die honger heeft, kun je iets te eten geven, dan is de honger in elk geval even weg. Maar iemand met anorexia help je niet met een gesmeerde boterham, die heeft professionele hulp nodig. Anorexia is een psychisch probleem, dat je niet verhelpt met een bordje eten. Zo is ook iemand die nog niet zo lang last heeft van eenzaamheid misschien geholpen met een bezoekje en wat troost en afleiding. Maar langdurige eenzaamheid is net als anorexia een psychisch probleem, dat je niet kunt verhelpen met een bezoekje of een uitje.
Het vraagt deskundigheid om effectief te helpen bij eenzaamheid. Deskundigheid om te werken aan oplossingen, aan versterken van de eigen kracht van mensen. Jij gaat daar een bijdrage aan leveren!
Aanvulling met cijfers uit 2023
Download, sla op een lees het document Omvang van het probleem eenzaamheid voor module 1-aanvulling 2023
Je weet nu dat verstoorde patronen aanleiding zijn tot eenzaamheid. die was dus 100% voorspelbaar tijdens de lockdown. Dat veel mensen zich weer zouden herstellen was de veronderstelling van de regering, maar in de praktijk blijkt dat voor veel mensen de lockdown nog niet over is, terwijl veel anderen te lang hebben doorgebracht in isolement, waardoor de hersenveranderingen waarschijnlijk al sterk zijn.
Uit onderzoek blijkt ook dat vooral mensen die afhankelijk waren van hulp (terwijl die hulpverlening anders werd) zich niet hebben hersteld, waardoor eenzaamheid in die groep extra groot is.
Uit een meta analyse blijkt dat overal ter wereld de eenzaamheid is toegenomen. Bij ons is dat van 38% naar 47% gegaan.
Een greep uit het onderzoek naar effecten van corona op eenzaamheid:
Ernst, M., Niederer, D., Werner, A. M., Czaja, S. J., Mikton, C., Ong, A. D., … & Beutel, M. E. (2022). Loneliness before and during the COVID-19 pandemic: A systematic review with meta-analysis. American Psychologist.
Buecker, S., & Horstmann, K. T. (2022). Loneliness and social isolation during the COVID-19 pandemic. European Psychologist.
Völker, B. (2023). Networks in lockdown: The consequences of COVID-19 for social relationships and feelings of loneliness. Social Networks, 72, 1-12.
Li, L. Z., & Wang, S. (2020). Prevalence and predictors of general psychiatric disorders and loneliness during COVID-19 in the United Kingdom. Psychiatry Research-Neuroimaging, 291, 113267.
Bu, F., Steptoe, A., & Fancourt, D. (2020). Who is lonely in lockdown? Cross-cohort analyses of predictors of loneliness before and during the COVID-19 pandemic. Public Health, 186, 31–34.
Luchetti, M., Lee, J. H., Aschwanden, D., Sesker, A., Strickhouser, J. E., Terracciano, A., & Sutin, A. R. (2020). The trajectory of loneliness in response to COVID-19. American Psychologist, 75(7), 897–908.
Loades, M. E., Chatburn, E., Higson-Sweeney, N., Reynolds, S., Shafran, R., Brigden, A., … Crawley, E. (2020). Rapid Systematic Review: The Impact of Social Isolation and Loneliness on the Mental Health of Children and Adolescents in the Context of COVID-19. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 59(11), 1218–1239.
Sher, L. (2020). The impact of the COVID-19 pandemic on suicide rates. QJM: An International Journal of Medicine, 113(10), 707–712.
Killgore, W. D. S., Cloonan, S. A., Taylor, E. C., & Dailey, N. S. (2020). Loneliness: A signature mental health concern in the era of COVID-19. Psychiatry Research-Neuroimaging, 290, 113117–113117.
Tso, I. F., & Park, S. (2020). Alarming levels of psychiatric symptoms and the role of loneliness during the COVID-19 epidemic: A case study of Hong Kong. Psychiatry Research-Neuroimaging, 293, 113423.
Elmer, T., Mepham, K., & Stadtfeld, C. (2020). Students under lockdown: Comparisons of students’ social networks and mental health before and during the COVID-19 crisis in Switzerland. PLOS ONE, 15(7).
Velden, P. G. van der, Hyland, P., Contino, C., Gaudecker, H.-M. von, Muffels, R., & Das, M. (2021). Anxiety and depression symptoms, the recovery from symptoms, and loneliness before and after the COVID-19 outbreak among the general population: Findings from a Dutch population-based longitudinal study. PLOS ONE, 16(1).
Torrente, F., Yoris, A., Low, D. M., Lopez, P., Bekinschtein, P., Manes, F., & Cetkovich, M. (2021). Sooner than you think: A very early affective reaction to the COVID-19 pandemic and quarantine in Argentina. Journal of Affective Disorders, 282, 495–503.
Zeven soorten eenzaamheid